Sa bawat sulok ng isang paaralan, may mababakas na kasaysayan—mga batang naglalaro, kabataang naglalakad bitbit ang pangarap, at mga guro na patuloy na tumutulong hubugin ang hinaharap ng bansa. Ngunit isang umaga, may tatlong kakaibang estudyante ang pumasok sa lumang public school sa isang baryo. Hindi sila bata. Hindi sila teenager. Hindi sila nasa edad ng karaniwang nag-aaral.

Sila ay tatlong lola—may uban na ang buhok, mabagal ang lakad, at may mga kulubot na sa kamay. Ngunit hawak nila ang papel, lapis, at matinding determinasyong simulan muli ang pangarap na matagal nang naantala.

At ang kwento nila, naging inspirasyon ng buong komunidad.

Ang Tatlong Lola ng Silid-Aralan

Kilala sa baryo sina Lola Belen, Lola Coring, at Lola Marta—tatlong magkakaibigan na mula pagkabata ay magkasama na sa hirap at ginhawa. Pare-pareho silang lumaki sa pamilyang salat sa yaman, at dahil kailangan nilang tumulong sa hanapbuhay noon, hindi nila naranasang humawak ng libro o maupo sa loob ng isang classroom.

Habang ang mga batang kaedad nila ay natutong bumasa at sumulat, sila ay nagbubuhat ng kahoy, nag-aalaga ng hayop, at nagsisikap maghanap ng pwedeng pagkakitaan. Ang paaralan ay pangarap lang para sa kanila—isang luho na hindi abot ng kanilang buhay.

Ngunit kahit tumanda at magkaroon na ng pamilya, hindi nawala sa tatlong lola ang pangarap na iyon.

“Gusto ko sanang matutong sumulat ng pangalan ko,” minsan ay bulong ni Lola Belen.
“Gusto kong mabasa ang pangalan ng mga apo ko,” sagot ni Lola Coring.
“Gusto kong itama ‘yung mali kong pirma sa botohan,” natatawang sabi ni Lola Marta.

Maliliit na pangarap para sa iba—pero napakalaki para sa kanila.

Ang Desisyong Nagpabago ng Lahat

Isang gabi, habang magkakasabay silang naglilinis sa kapilya, narinig nila mula sa bagong talagang barangay officer na magbubukas ang adult learning program sa kanilang lugar—libreng klase para sa matatanda na gustong bumalik sa pag-aaral.

Nagkatinginan ang tatlo. Walang nagsalita sa una. Hanggang sa si Lola Marta ang nagbiro:

“Uy, baka ito na ang chance nating maging estudyante kahit papaano.”

Napahagalpak sila sa tawa… ngunit pag-uwi nila, hindi makatulog ang bawat isa. Totoo kaya? Kaya pa kaya nila? Hindi kaya sila pagtawanan?

Kinabukasan, nagkita ulit sila sa tindahan. Tahimik sandali. Pagkatapos ay halos sabay silang nagsabi:

“Punta tayo. Subukan natin.”

At doon nagsimula ang pinakabagong kabanata ng buhay nila.

Unang Araw sa Klase

Ang unang pagpasok nila ay punô ng kaba. May mga batang nakatingin, may ilang magulang na napangiti, at may ilan ding tila nagtataka kung bakit may matatandang papasok sa eskwela.

Pero nang makita sila ng guro—ngiting malaki ang sumalubong.

“Welcome po! Masaya po kaming kasama namin kayo.”

Doon pa lang, nabunutan na sila ng tinik.

Sa unang araw, tinuruan silang humawak nang tama ng lapis, sumulat ng mga letra, at kilalanin ang ABC. Sa bawat tamang sagot, tuwang-tuwa sila—parang mga batang muling natutong mangarap.

“Ang sarap pala sa pakiramdam,” bulong ni Lola Belen habang sinusulat ang pangalan niya—unang beses sa buong buhay niya.

Ang Maliliit na Tagumpay na Bumabago ng Puso

Hindi madali ang pag-aaral sa kanilang edad.

Masakit ang likod. Malabo ang mata. Mabagal ang pag-intindi minsan. Pero hindi sila sumuko. Araw-araw silang pumapasok, bitbit ang pag-asang makakamit nila ang matagal nang hinahangad.

Si Lola Coring, halos maiyak nang masabi niyang kaya na niyang basahin ang pangalan ng kanyang mga apo.
Si Lola Belen, tuwang-tuwa nang matutunan niyang magbilang nang hindi naduduwal sa kahirapan.
At si Lola Marta? Proud na proud nang matapos ang unang paragraph na siya mismo ang sumulat.

“Kala ko ‘di ko na magagawa ‘to,” sabi niya habang pinupunas ang luha. “Kung alam ko lang na ganito pala kasaya, sana matagal ko nang sinubukan.”

Ang Pangarap na Matagal Nang Nakatago

Habang lumalalim ang buwan, unti-unting lumalabas ang totoong dahilan kung bakit pinili nilang mag-aral kahit matanda na sila.

Hindi lang ito para matuto sumulat ng pangalan.
Hindi lang para mabasa ang pangalan ng apo.
Hindi lang para makaboto nang tama.

Ang totoo… gusto nilang maranasan ang buhay na ninakaw sa kanila noon.

“Gusto ko maramdaman kung ano ‘yung feeling ng may diploma,” sabi ni Lola Coring.
“Gusto kong maging proud ang mga apo ko,” dagdag ni Lola Belen.
“Gusto kong ipakita na hindi hadlang ang edad,” sabi ni Lola Marta. “Hindi pa huli para matuto.”

At tila narinig ng langit ang pangarap nila.

Araw ng Pagtatapos

Nang sumapit ang simple ngunit napaka-espesyal na graduation ceremony ng programa, halos mapuno ng tao ang covered court. Hindi lang mga estudyante ang naka-line up—kundi pati ang tatlong lola na naka-puting blouse at may suot na maliit na medalya.

Umiyak ang buong barangay nang tawagin ang kanilang pangalan isa-isa.

Lola Coring.
Lola Belen.
Lola Marta.

Tatlong babaeng hindi sumuko. Tatlong pusong piniling abutin ang pangarap kahit huli na sa kalendaryo.

At doon nila naramdaman ang totoong halaga ng edukasyon—hindi sa edad, hindi sa titulo, kundi sa tapang na magsimulang muli.

Kuwentong Dapat Pagnilayan

Sa panahon ngayon, maraming kabataan ang madaling sumuko sa pag-aaral. Maraming nagrereklamo, maraming tinatamad, maraming humihinto dahil sa problema. Ngunit ang tatlong lola? Sa kabila ng sakit ng katawan, kakulangan sa pera, at kahinaan ng mata—pinili nilang bumalik sa klase.

At ang aral na iniwan nila?

“Hindi mo kailangang bata para mangarap. Hindi mo kailangang kabataan para magsimula. Kapag mahal mo ang pangarap mo, gagawa ka ng paraan—hindi dahilan.”

Tatlong lola. Tatlong puso. Isang pangarap na sa wakas, natupad.