Malamig ang simoy ng hangin sa loob ng Chapel A ng St. Peter’s. Tahimik. Masyadong tahimik. Ako si Mang Ben, animnapu’t limang taong gulang. Sa harap ko ay ang puting kabaong ng aking asawang si Luring. Limampung taon kaming nagsama. Sa hirap at ginhawa, sa sakit at kalusugan. Siya ang ilaw ng aming tahanan, ang nanay na hindi napapagod, ang asawang hindi bumibitaw. At ngayon, wala na siya. Inatake siya sa puso habang naglalaba ng damit ng aming mga apo—mga apo na minsan lang naman namin makita.

Kami ay may kaisa-isang anak, si Mateo. Si Mateo ang aming “Junior,” ang aming prinsipe. Mula nang ipanganak siya, ibinigay namin ni Luring ang lahat. Magsasaka lang ako at tindera sa palengke si Luring, pero napagtapos namin siya sa isang pribadong unibersidad sa Maynila. Naging Engineer siya. Tuwang-tuwa kami noon. Sabi ni Luring, “Ben, sulit na ang pagod natin. May mag-aalaga na sa atin pagtanda.”

Ngunit nagbago ang ihip ng hangin nang mag-asawa si Mateo. Pinakasalan niya si Clarissa, isang babaeng laking-yaman na ayaw sa amoy ng probinsya. Mula noon, bihira nang umuwi si Mateo. Kapag tumatawag kami, laging nagmamadali. “Pa, busy ako,” o kaya “Pa, nasa meeting ako.” Tinitiis namin ‘yun. Sabi ni Luring, “Hayaan mo na, Ben. Ang mahalaga, maganda ang buhay niya.”

Pero dumating ang araw na kinakatakutan ko. Namatay si Luring. Biglaan.

Agad kong tinawagan si Mateo. Naka-sampung ring bago niya sagutin.

“Hello, Pa? Nasa airport kami. Papuntang Boracay. Birthday kasi ni Clarissa bukas. Surprise gift ko sa kanya,” masiglang bungad ni Mateo.

Nanikip ang dibdib ko. “Anak… si Mama mo…”

“O, bakit? Nagpapabili ba ng gamot? Padalhan na lang kita sa GCash pagdating namin dun.”

“Wala na ang Mama mo, Mateo. Patay na siya.”

Natahimik ang kabilang linya. Inaasahan kong iiyak siya. Inaasahan kong sasabihin niyang, “Pa, uuwi ako agad. Kanselado ang lahat.”

Pero ang narinig ko ay buntong-hininga. “Pa… seryoso ba ‘yan? Ngayon pa talaga? Naka-book na kami ng hotel, Pa. Five-star hotel ‘to. Non-refundable ang flights.”

Hindi ako makapaniwala. “Mateo, Nanay mo ang nawala! Hindi pusa! Anong pakialam ko sa hotel?! Umuwi ka na! Ikaw lang ang hinihintay namin para sa libing!”

“Pa, naman! Birthday ng asawa ko! Isang taon ko ‘tong pinag-ipunan para sa kanya! Hindi ba pwedeng i-delay ang libing? O kaya ilibing niyo na, hahabol na lang ako next week pagkauwi namin?”

“Mateo!” sigaw ko, tumutulo na ang luha. “Mas pipiliin mo ba ang birthday ng asawa mo kaysa sa libing ng nanay mo na nagluwal sa’yo?!”

“Wag mo akong sigawan, Pa! Stress na nga ako dito! Patay na si Mama, hindi na siya mabubuhay kahit umuwi ako ngayon! Pero si Clarissa, magtatampo ‘yan kapag sinira ko ang birthday niya! Intindihin niyo naman ako!”

Binabaan niya ako ng telepono.

Napaupo ako sa sahig ng punerarya. Mag-isa. Ang sakit. Mas masakit pa sa pagkamatay ni Luring ang marinig na wala kaming halaga sa anak namin.

Sa loob ng tatlong araw ng lamay, ako lang at ang ilang kapitbahay ang nandoon. Walang Mateo. Nakikita ko sa Facebook ang mga post ni Clarissa. Naka-bikini, umiinom ng cocktail, nakasakay sa yate. May caption pa: “Best Birthday Ever! Thanks Hubby! Love you so much!” At si Mateo, nakangiti sa litrato, parang walang inang nakaburol sa probinsya.

Ang mga kumare ni Luring ay nagbubulungan. “Nasaan si Mateo? Bakit wala ang anak?” Ang sagot ko na lang, “Nasa abroad, walang flight.” Pagtatakip. Kahit sa huli, pinagtatakpan ko ang anak ko para hindi siya mapahiya. Pero sa loob-loob ko, durog na durog na ako.

Dumating ang araw ng libing. Linggo. Maaraw pero umuulan sa puso ko. Bago isara ang kabaong, hinalikan ko si Luring sa noo. “Mahal, pasensya na. Tayo na lang ulit. Hayaan mo na si Mateo.”

Habang naglalakad kami papuntang sementeryo, may humintong isang itim na kotse. Akala ko si Mateo na. Nabuhayan ako ng loob. “Salamat sa Diyos, umuwi siya,” bulong ko.

Pero nang bumukas ang pinto, hindi si Mateo ang lumabas. Isang lalaking naka-amerikana, may dalang briefcase. Si Attorney Santos, ang abogado ng pamilya na matagal na naming hindi nakikita.

“Mang Ben,” bati niya. “Nakikiramay po ako.”

“Salamat, Attorney. Anong ginagawa niyo dito?”

“May iniwan po sa aking bilin si Aling Luring noong nakaraang buwan. Pumunta siya sa opisina ko nang hindi niyo alam. Ang sabi niya, buksan ko lang daw ito sa araw ng libing niya, kapag wala si Mateo.”

Nagulat ako. “Bakit? Anong meron?”

Sumama si Attorney sa sementeryo. Matapos ang seremonya, nang kami na lang ang naiwan sa harap ng puntod, binuksan niya ang briefcase.

“Mang Ben, alam ni Aling Luring na may sakit siya sa puso. Hindi niya lang sinasabi sa inyo para hindi kayo mag-alala. At alam din niya… ramdam niya na nagbago na si Mateo.”

Inilabas ni Attorney ang isang dokumento. Isang “Last Will and Testament” at isang sulat.

“Isinulat ito ni Luring,” sabi ni Attorney. “Basahin niyo po.”

Kinuha ko ang sulat. Sulat-kamay ni Luring.

“Mahal kong Ben,

Kung binabasa mo ito, ibig sabihin nauna na ako sa’yo. Huwag kang malungkot, Mahal. Magkikita rin tayo. Pero may kailangan kang gawin. Kilala ko ang anak natin. Alam kong sa mga oras na ito, wala siya diyan. Alam kong mas pinili niya ang ibang bagay kaysa sa akin. Masakit, Ben. Pero tinatanggap ko na.

Naalala mo ‘yung lupain sa Tagaytay na minana ko sa Lolo ko? Yung akala nating walang halaga? Binili ito ng isang developer noong isang buwan. Thirty Million Pesos, Ben. Nasa bangko na ang pera.

Ang plano ko sana, ibigay ang kalahati kay Mateo para makapagpatayo sila ng sariling bahay, at ang kalahati ay para sa pagtanda natin. Pero… naglagay ako ng kondisyon sa testamento.

Kapag wala si Mateo sa libing ko, ibig sabihin, wala na siyang pagpapahalaga sa atin. Kaya ang Thirty Million Pesos ay mapupunta LAHAT sa’yo, Ben. At kapag nawala ka na, idodonate ang matitira sa simbahan at sa home for the aged.

Huwag mong ibibigay kay Mateo, Ben. Ibigay mo sa kanya ang huling leksyon ko. Na ang pera, pwedeng kitain, pero ang magulang, hindi napapalitan. I love you, Ben.”

Nanginig ang mga kamay ko. Tatlumpung Milyon? At alam ni Luring na hindi darating si Mateo? Ganoon niya kakilala ang anak namin.

Eksaktong pagkatapos kong basahin ang sulat, tumunog ang cellphone ko. Si Mateo.

“Pa! Nasaan kayo? Nasa bahay na ako! Kakarating lang namin galing Boracay! Bakit walang tao? Nasaan si Mama?”

“Nasa sementeryo na kami, Mateo. Tapos na ang libing,” malamig kong sagot.

“Ano?! Bakit hindi niyo ako hinintay?! Ang sabi ko next week!”

“Dahil hindi naghihintay ang patay sa gusto ng buhay, Mateo. At hindi rin naghihintay ang pagkakataon.”

“Ano bang pinagsasabi mo, Pa? Umuwi na kayo dito! May pasalubong kami ni Clarissa! At saka… may kailangan akong hiramin na pera, na-short kami sa budget sa Boracay eh.”

Pera. Pera na naman.

“Mateo,” sabi ko, pinatatatag ang loob ko. “Pumunta ka dito sa sementeryo. May kailangan kang malaman.”

Dumating si Mateo at Clarissa sa sementeryo makalipas ang isang oras. Naka-shades pa sila, halatang puyat sa byahe, at parang napilitan lang.

“Pa, condelence,” sabi ni Clarissa, pero hindi man lang yumakap. Si Mateo, lumapit sa puntod. “Ma, sorry ha. Happy trip.” Ganoon lang. Parang nagpaalam lang sa aalis na kaibigan.

“Pa, so ano ‘yung sasabihin mo? Nagmamadali kami, magpapahinga pa kami,” sabi ni Mateo.

Inabot ko sa kanya ang kopya ng testamento na bigay ni Attorney.

“Basahin mo.”

Binasa ni Mateo. Habang tumatagal, nanlalaki ang mga mata niya. Namutla si Clarissa na nakisilip din.

“Thirty Million?! May 30 Million si Mama?! Pa, asan na? Sa atin ‘to ‘di ba? Tayo ang pamilya!” sigaw ni Mateo, biglang nabuhayan ng dugo.

“Basahin mo ang kondisyon sa ibaba, Mateo,” utos ko.

Binasa niya nang malakas: “Kung ang aking anak na si Mateo ay hindi makakadalo sa aking libing dahil sa anumang hindi valid na rason (tulad ng bakasyon o luho), siya ay DISINHERITED o tinatanggalan ng mana. Ang buong halaga ay mapupunta sa aking asawang si Ben.”

Nabitawan ni Mateo ang papel. “Hindi… hindi totoo ‘to! Pa! Nandito naman ako ah! Humabol ako!”

“Tapos na ang libing, Mateo,” sagot ni Attorney Santos. “At ang rason mo ay bakasyon. Malinaw sa CCTV ng punerarya at sa logbook na wala ka noong mga araw na kailangan ka ng Nanay mo.”

“Pa! Hindi mo gagawin sa akin ‘to! Anak mo ako!” iyak ni Mateo, lumuluhod na ngayon sa harap ko. Si Clarissa ay nagwawala na rin. “Dad! Sayang ‘yan! Pambayad natin ‘yan sa condo at kotse!”

Tinitigan ko ang anak ko. Ang batang inuna ko bago ang sarili ko. Ang batang mas pinili ang birthday party kaysa sa huling sandali ng ina niya.

“Anak kita, Mateo. Pero anak ka lang ba kapag may kailangan ka? Asawa kita, Luring,” turo ko sa puntod, “pero siya ang binalewala mo.”

“Ang 30 Million ay gagamitin ko para sa sarili ko at para sa mga charity na gusto ng Nanay mo. Wala kang makukuha kahit singko.”

“Pa! Maawa ka!”

“Naawa ba kayo sa Nanay niyo noong tinatawagan ko kayo? Naawa ba kayo sa akin noong mag-isa akong nakaupo sa punerarya habang kayo ay nagpapakasasa sa dagat? Hindi, Mateo. Pinili niyo ‘yan.”

Tumalikod ako at naglakad palayo kasama si Attorney. Iniwan ko silang mag-asawa sa harap ng puntod ni Luring—luhaan, nagsisisi, at nanghihinayang. Hindi sa pagkawala ng ina, kundi sa pagkawala ng pera.

Mula noon, hindi ko na ibinigay ang yaman sa kanila. Ginamit ko ito para magtayo ng isang maliit na clinic sa aming baryo at ipinangalan ko kay Luring. Namuhay ako nang simple pero payapa.

Si Mateo at Clarissa? Nabaon sila sa utang dahil sa luho. Naghiwalay din sila kinalaunan dahil walang pera. Si Mateo, bumalik sa akin pagkalipas ng ilang taon, hiwalay sa asawa, at nagtatrabaho na bilang simpleng empleyado. Tinanggap ko siya sa bahay, pinakain, pero hindi ko ibinigay ang pera. Gusto kong matuto siya. Gusto kong marealize niya na ang tunay na yaman ay wala sa bangko, kundi nasa mga taong handang dumamay sa’yo hanggang sa huli.

Naging masakit na leksyon ito sa kanya, pero ito ang leksyon na kinakailangan niyang matutunan.

Ang aral: Ang oras ay hindi naibabalik. Ang pera, kikitain mo ulit. Pero ang magulang? Isa lang ‘yan. Kapag nawala, wala na. Huwag mong ipagpalit ang huling sandali nila para sa panandaliang saya, dahil ang pagsisisi ay laging nasa huli at habambuhay mong dadalhin.

Kayo mga ka-Sawi, kung kayo si Mang Ben, ibibigay niyo ba ang mana kay Mateo matapos niyang magmakaawa? O paninindigan niyo ang huling bilin ni Nanay Luring? Mag-comment sa ibaba at i-share ang kwentong ito para magsilbing paalala sa lahat ng anak! 👇👇👇