Mahigit isang dekada na ang nakalipas mula noong yumanig sa buong mundo ang balita tungkol sa karumal-dumal na krimen sa Maguindanao noong Nobyembre 23, 2009. Ito ang itinuturing na pinakamalalang insidente ng karahasan sa halalan sa kasaysayan ng Pilipinas at ang pinakamadugong pag-atake sa mga mamamahayag sa buong mundo. Ang pamilyang Ampatuan, na noo’y naghahari at kinatatakutan sa rehiyon, ang itinurong utak sa likod ng trahedyang kumitil sa buhay ng 57 katao, kabilang ang asawa at mga kaanak ni Esmael “Toto” Mangudadatu at 32 miyembro ng media. Matapos ang tinaguriang “Trial of the Decade,” marami ang nagtatanong: Nasaan na nga ba ang mga makapangyarihang Ampatuan ngayon?

Noong Disyembre 2019, bumaba ang makasaysayang hatol ni Judge Jocelyn Solis-Reyes. Ang mga pangunahing akusado, kabilang sina Andal “Datu Unsay” Ampatuan Jr. at ang kanyang kapatid na si Zaldy Ampatuan (dating ARMM Governor), ay hinatulang “guilty beyond reasonable doubt” sa 57 counts ng murder. Sila ay sinentensyahan ng reclusion perpetua o pagkakakulong ng hanggang 40 taon nang walang posibilidad ng parole. Sa kasalukuyan, ang magkapatid ay nakakulong sa New Bilibid Prison sa Muntinlupa, isang malayong realidad mula sa kanilang marangyang buhay sa Maguindanao kung saan sila ay tila mga hari. Bagama’t may mga usap-usapan noon tungkol sa espesyal na trato, iginigiit ng Bureau of Corrections na sila ay nasa Maximum Security Compound at walang VIP treatment.

Hindi naman inabutan ng hatol ang kanilang ama at patriarch na si Andal Ampatuan Sr. Siya ay pumanaw noong Hulyo 2015 habang nakadetine dahil sa sakit na liver cancer. Bago pa man siya malagutan ng hininga, nakita ng publiko ang pagbagsak ng kanyang kalusugan, isang malaking kabaligtaran sa imahe ng isang “warlord” na kinatatakutan ng lahat. Ang kanyang pagkamatay ay nagsara ng isang kabanata sa kaso, ngunit hindi nito natapos ang paghahanap ng hustisya para sa mga biktima.

Samantala, hindi lahat ng Ampatuan ay kasalukuyang nasa likod ng rehas. Si Datu Sajid Islam Ampatuan, na isa ring akusado sa massacre, ay napawalang-sala sa kasong murder dahil sa kakulangan ng ebidensya noong 2019 verdict. Gayunpaman, hindi pa rin siya ganap na malaya sa batas dahil nahaharap siya sa patung-patong na kaso ng katiwalian (graft and malversation) sa Sandiganbayan na may kinalaman sa maanomalyang paggamit ng pondo ng gobyerno noong panahon ng kanilang panunungkulan. Sa katunayan, nitong mga nakaraang taon ay hinatulan siya ng daan-daang taong pagkakakulong para sa mga kasong ito, bagama’t ang proseso ng pag-apela ay nagpapatuloy.

Sa kabila ng mga hatol, nananatili ang takot sa puso ng mga pamilya ng biktima. Marami pa ring mga suspek ang nananatiling “at large” o hindi pa nahuhuli ng mga awtoridad. Ang ilan sa kanila ay pinaniniwalaang nagtatago pa rin sa mga liblib na lugar sa Mindanao, protektado ng mga natitirang alyado ng pamilya. Ang hustisya ay nakamit sa papel para sa mga pangunahing utak, ngunit ang pagtuldok sa kultura ng impunity at ang paghuli sa lahat ng sangkot ay nananatiling isang malaking hamon para sa ating pamahalaan. Ang kwento ng mga Ampatuan ay isang paalala na walang kapangyarihan ang makatatakas sa mahabang braso ng batas, kahit gaano pa katagal ang abutin nito.