Matingkad ang sikat ng araw sa probinsya ng Nueva Ecija. Ang init ay tumatagos sa balat, at ang alikabok ay lumilipad sa bawat daan ng mga sasakyan. Sa isang kanto, huminto ang isang magarang puting van na inarkila mula pa sa airport. Bumaba ang isang binata. Matangkad, maputi, matangos ang ilong, at halatang banyaga ang tindig. Siya si James. Dalawampu’t limang taong gulang, lumaki sa California, USA. Siya ay anak ng isang Filipina na namatay noong bata pa siya, at ng isang Pilipinong ama na umuwi sa Pilipinas para “asikasuhin ang negosyo.”

Sa loob ng dalawampung taon, hindi nagkita si James at ang kanyang amang si Jose. Ang tanging ugnayan nila ay sa pamamagitan ng mga sulat, tawag, at ang buwanang padala na dolyar na hindi pumapalya. Malaki magpadala si Jose. Sapat para mabuhay si James nang marangya sa Amerika, makapag-aral sa pribadong paaralan, at magkaroon ng sariling kotse. Ang kwento ni Jose sa anak: “Anak, may malaki akong trucking business dito at export company. Huwag mo akong intindihin. Basta magtapos ka ng Law School.”

Naka-graduate na si James. Isa na siyang ganap na abogado sa Amerika. At bilang sorpresa, nagdesisyon siyang umuwi ng Pilipinas para hanapin ang ama at pasalamatan ito. Gusto niyang makita ang “imperyo” na ipinundar ng kanyang tatay. Ang address na hawak niya ay sa isang liblib na baryo. “Baka ito ang rest house ni Dad o location ng farm business niya,” isip ni James habang naglalakad sa pilapil, suot ang kanyang mamahaling sapatos, designer jeans, at shades.

Habang naglalakad, nagtanong siya sa isang ale na naglalaba sa ilog. “Excuse me, Ma’am. Do you know Mr. Jose Manalo? The businessman?”

Napakunot ang noo ng ale. Tiningnan siya mula ulo hanggang paa. “Jose Manalo? Businessman? Iho, walang businessman dito na Jose. Ang meron lang dito, si Jose na magsasaka. Yung nakatira sa dulo ng kawayanan.”

Nagtaka si James. “Farmer? Maybe he owns the farm?” Nagpatuloy siya sa paglalakad hanggang sa marating niya ang dulo ng bukid.

Doon, nakita niya ang isang maliit na kubo. Luma, tagpi-tagpi ang dingding na sawali, at gawa sa kawayan ang sahig. Sa harap nito, may isang malawak na palayan. At sa gitna ng palayan, sa ilalim ng tirik na araw na halos nakakapaso, may isang matandang lalaki na nag-aararo kasama ang isang payat na kalabaw.

Ang lalaki ay payat na payat, sunog ang balat, at putik-putik ang katawan. Nakasuot ito ng long-sleeves na punit-punit para panangga sa init, at isang sumbrerong buri na sira na ang gilid. Umuubo ito habang humahampas sa kalabaw.

Lumapit si James. Ang kanyang puso ay kumakabog nang mabilis. “Excuse me, Sir. I am looking for Jose Manalo.”

Tumigil ang matanda. Dahan-dahan itong lumingon. Tinanggal nito ang takip sa mukha (t-shirt na nakapulupot sa ulo para hindi maarawan). Nang magtama ang kanilang mga mata, parang tumigil ang mundo ni James.

Ang mukha ng matanda… ay kamukhang-kamukha niya. Ang mga mata, ang hugis ng panga. Kahit puno ng kulubot, dumi, at bakas ng hirap, alam ni James. Ito ang lalaking nasa mga litrato na ipinadala sa kanya noong bata pa siya. Ito ang tatay niya.

“J-James?” nanginginig na tawag ng matanda. Halos mabitawan nito ang tali ng kalabaw.

“Dad?” gulat na tanong ni James. Napatigil siya sa paghakbang.

Binitawan ni Jose ang araro. Akmang lalapit sana siya para yakapin ang anak, pero napatigil siya. Tiningnan niya ang kanyang sarili—puno ng putik, mabaho, gusgusin. Tiningnan niya si James—malinis, mabango, mukhang mayaman. Hiyang-hiya siya.

Umatras si Jose. Tumalikod. “Anak… bakit ka nandito? Diba sabi ko huwag kang uuwi? Nakakahiya…”

“Nakakahiya?” tanong ni James, na may halong galit at awa na bumabara sa kanyang lalamunan. “Dad, sabi mo businessman ka! Sabi mo may kumpanya ka! Bakit ka nandito sa putikan? Bakit ganito ang buhay mo?”

Napayuko si Jose. Tumulo ang luha niya na humalo sa pawis at putik sa kanyang mukha. Ang kanyang mga balikat ay yumuyugyog sa pag-iyak.

“Anak… patawarin mo ako kung nagsinungaling ako. Wala akong kumpanya. Wala akong negosyo. Magsasaka lang ako. Ang mga padala ko sa’yo… galing ‘yun sa pagsasaka, sa pag-aani, sa pangungutang, at sa pagbebenta ng lupa ng Lolo mo.”

“Ano?” Napaupo si James sa damuhan. Hindi niya alintana ang dumi.

“Noong namatay ang Mama mo, nangako ako sa kanya,” patuloy ni Jose. “Sabi ko, hindi ka maghihirap. Sabi ko, mararanasan mo ang buhay na hindi namin naranasan. Kaya umuwi ako dito. Nagtrabaho ako araw at gabi. Nagtanim ako, nag-ani, naging kargador kapag walang tanim, naging construction worker. Lahat ng kinikita ko, ipinapadala ko sa’yo. Tinitipid ko ang sarili ko. Minsan, asin lang ang ulam ko. Minsan, hindi ako kumakain. Basta maipadala ko lang ang tuition mo sa Law School.”

“Bakit mo sinabing mayaman ka?” iyak ni James. “Bakit hindi mo sinabi na nahihirapan ka na?!”

“Kasi ayokong mag-alala ka,” sagot ni Jose. “Ayokong isipin mo na kailangan mong magtrabaho o huminto sa pag-aaral. Gusto kong mag-focus ka. Gusto kong maging proud ka sa akin. Natatakot ako na kung malaman mong magsasaka lang ako… baka ikahiya mo ako. Baka isipin mo na wala akong kwentang ama.”

Durog na durog ang puso ni James. Ang buong buhay niya sa Amerika—ang magagarang damit, ang masasarap na pagkain, ang edukasyon, ang kotseng minamaneho niya—ay binayaran pala ng dugo at pawis ng kanyang ama. Habang siya ay nag-eenjoy sa aircon, ang tatay niya ay nagbibilad sa araw. Habang siya ay kumakain ng steak, ang tatay niya ay nagdidildil ng asin.

Ang yaman na akala niya ay galing sa negosyo, ay galing pala sa sakripisyo.

“Dad…” hagulgol ni James. Tumayo siya at lumusong sa putikan. “Hindi ko kailangan ng mayamang tatay. Ang kailangan ko, tatay. Ang kailangan ko, ikaw.”

Hindi na inintindi ni James ang putik sa kanyang designer shoes. Tumakbo siya palapit sa ama at niyakap ito nang mahigpit. Niyakap niya ang dumi, ang pawis, ang amoy ng hirap.

“Salamat, Dad. Salamat sa lahat. Pero tama na. Tama na ang hirap.”

Nagulat ang mga magsasaka sa paligid. Nakita nila ang isang banyaga na nakayakap sa kanilang kasamahan. Nakita nila ang tunay na yaman ni Jose—hindi lupa, hindi pera, kundi ang pagmamahal ng isang anak na marunong tumanaw ng utang na loob.

“Anak, madudumihan ka,” sabi ni Jose, pilit na kumakalas.

“Wala akong pakialam, Tay. Ipagmamalaki kita sa buong mundo. Ikaw ang pinakamayaman na tao para sa akin dahil ibinigay mo ang lahat.”

Dinala ni James ang ama sa Maynila kinabukasan. Ipinagamot niya ito dahil nalaman niyang may sakit na pala ito sa baga at rayuma dahil sa sobrang trabaho. Binilhan niya ito ng maayos na bahay at sasakyan.

“Dad, ako naman,” sabi ni James habang hinahawakan ang kamay ng ama na puno ng kalyo. “Ako naman ang magtatrabaho. Magpahinga ka na. Tapos na ang shift mo sa bukid.”

Hindi na bumalik si James sa Amerika. Ginamit niya ang kanyang pinag-aralan para tulungan ang mga magsasaka sa probinsya ng kanyang ama. Naging abogado siya ng mga api. Ipinaglaban niya ang karapatan ng mga magsasaka sa lupa at tinulungan silang magkaroon ng kooperatiba para hindi sila maloko ng mga middlemen.

Si Mang Jose ay namuhay nang payapa at masaya sa piling ng anak. Hindi man siya naging businessman, naging matagumpay naman siya sa pinakamahalagang proyekto ng buhay niya—ang kanyang anak.

Napatunayan sa kwentong ito na ang pagsisinungaling ng isang magulang, madalas, ay hindi para manloko, kundi para protektahan ang anak. At ang tunay na tagumpay ng anak ay hindi ang yaman na narating niya, kundi ang pagbalik niya sa lupa para akayin ang mga magulang na nagsakripisyo para sa kanya.

Kayo mga ka-Sawi, may mga sakripisyo rin ba ang magulang niyo na huli niyo na nalaman? Anong gagawin niyo para makabawi habang nandiyan pa sila? Mag-comment sa ibaba at i-share ang kwentong ito para magbigay pugay sa lahat ng mga dakilang ama na hamak ang trabaho pero wagas ang pagmamahal! 👇👇👇