Mainit ang semento ng NAIA runway, pero mas mainit ang kaba sa dibdib ni Romel. Walong taon. Walong Pasko, walong kaarawan, at walong libong gabi ng pangungulila sa gitna ng nagyeyelong barracks sa Dubai ang tiniis niya. Ang bawat patak ng pawis niya sa ilalim ng matinding sikat ng araw sa Gitnang Silangan ay may katumbas na dolyar, at ang bawat dolyar ay may katumbas na pangarap para kay Elvie at sa anak nilang si Macy.

Bitbit niya ang mga balikbayan box na halos pumutok sa dami ng laman—mga imported na tsokolate, mga bagong gadgets, pabango para sa asawa, at ang pinakamalaking stuffed toy na unicorn na nahanap niya para sa anak na iniwan niyang sanggol pa lamang. Ito ang surpresa. Ito ang kanyang grand entrance. Ang matagumpay na OFW, nagbabalik para angkinin ang buhay na kanyang pinaghirapan.

Hindi siya nagpasabi. Gusto niyang makita ang gulat at tuwa sa kanilang mga mata.

Pagbaba niya ng taxi sa tapat ng kanilang bahay sa probinsya, napangiti siya. Iba na ito sa barong-barong na iniwan niya. Semento na ang pader, may magandang gate, at may bagong pintura. Katas ng kanyang sakripisyo. Huminga siya ng malalim, inayos ang kanyang polo, at kumatok.

Ang inaasahan niya: Si Elvie na tatalon sa kanyang yakap, umiiyak sa tuwa.

Ang bumungad sa kanya: Isang batang lalaki, nasa anim na taong gulang, na may hawak na tablet at nakakunot ang noo.

“Sino po sila?” tanong ng bata.

Natigilan si Romel. Parang binusan siya ng malamig na tubig. Bago pa siya makasagot, may boses na tumawag mula sa loob. “Ben, sino ‘yan?”

Lumabas si Elvie. Hawak niya ang isang basahan, nakapambahay na damit. Nang magtama ang kanilang mga mata, nabitawan niya ang basahan. Ang kanyang mukha ay hindi larawan ng tuwa, kundi ng isang taong nakakita ng multo.

“Romel?” anas nito, halos walang boses.

“Bumalik na ako, Elv. Surprise.” Pilit ang ngiti ni Romel, pero nanginginig ang kanyang mga tuhod.

Sa likod ni Elvie, sumilip ang isang dalagita. Mahaba ang buhok, matangkad, at may mga matang pamilyar na pamilyar kay Romel. Si Macy. Ang kanyang Macy.

“Macy? Anak?” Humakbang si Romel palapit, akmang yayakap.

Pero umatras ang bata. Nagtago ito sa likod ng kanyang ina, ang mga mata’y puno ng takot at pagtataka. “Ma? Sino siya?”

Ang apat na salitang iyon ay mas masakit pa sa kahit anong latay ng init sa desyerto.

At sa sandaling iyon, may lumabas na lalaki mula sa kusina—matipuno, may suot na polo shirt ng isang guro. Si Anton. Ang lalaking madalas niyang makita sa mga Facebook posts ni Elvie na akala niya’y “kaibigan lang.” Natural ang kilos nito, tila siya ang haligi ng tahanang iyon.

“Anong nangyayari dito, Elv?” tanong ni Anton, sabay akbay kay Elvie.

Doon gumuho ang mundo ni Romel. Ang bahay na kanyang pinondohan, ang pamilyang kanyang binuhay, ay may ibang hari. Siya ang nagbayad ng ticket para sa palabas na ito, pero iba ang bida.

Hindi siya tumuloy sa sarili niyang bahay. Nag-check-in si Romel sa isang murang transient house sa bayan. Ibinagsak niya ang mga balikbayan box sa sahig. Ang unicorn na laruan ay nakatitig sa kanya, tila nang-iinsulto ang kulay rosas nitong mga mata.

Walong taon. Para saan?

Sa unang gabi, nilamon siya ng alak at galit. Gusto niyang magwala, gusto niyang manumbat. Siya ang nagpakahirap! Siya ang nagpadala ng pera para sa kuryente, tubig, pagkain, at edukasyon nila! Paano nila nagawa ito sa kanya?

Kinabukasan, pinuntahan niya si Elvie. Nagkita sila sa isang karinderya, malayo sa mata ng mga chismosa.

“Bakit, Elv? Paano mo nagawa ‘to?” Mariin ang bawat salita ni Romel, nagpipigil ng pagsabog.

Diretso ang tingin ni Elvie, bagama’t may luha sa gilid ng kanyang mga mata. “Romel, walong taon. Walong taon kang nawala. Noong una, naghihintay ako. Araw-araw. Pero dumating ‘yung punto na naging estranghero ka na lang sa screen ng cellphone.”

“Ginawa ko ‘yun para sa inyo! Para guminhawa tayo!”

“Guminhawa kami sa pera, oo. Pero namatay kami sa pangungulila,” sagot ni Elvie, basag ang boses. “Lumaki si Macy na litrato ka lang. Dumating si Anton noong panahong wasak na wasak ako at pagod na pagod nang maghintay sa wala. Hindi ko sinasadya, Romel. Pero naging sandalan ko siya.”

“At si Macy? Hindi niya ako kilala. Sarili kong anak!”

“Dahil hindi ka niya naramdaman bilang ama. Provider ka, oo. Pero hindi ikaw ang nagpupunas ng luha niya kapag nadadapa siya. Hindi ikaw ang kasama niya sa mga graduation. Si Anton ang nandoon.”

Ang katotohanan ay parang suntok sa sikmura. Masakit dahil totoo. Nagpadala siya ng pera, pero nakalimutan niyang ipadala ang kanyang sarili.

Sa mga sumunod na linggo, naging usap-usapan sa baryo ang “OFW na iniwan ng asawa.” Ramdam ni Romel ang mga tingin, ang mga bulungan. Ang bayaning nagbalik ay naging katatawanan.

Gusto niyang bumalik sa Dubai. Gusto niyang tumakas ulit. Doon, kahit paano, may silbi siya. Doon, boss siya sa construction site. Dito, wala siya.

Pero isang hapon, habang nakaupo siya sa isang parke at pinagmamasdan ang mga batang naglalaro, nakita niya si Macy na naglalakad pauwi galing eskwela. Mag-isa. Malungkot ang mga mata nito.

Napagtanto ni Romel ang isang bagay: Kung aalis siya ngayon, tuluyan na niyang mapapatunayan na tama sila—na isa lang siyang multo na dumarating at umaalis.

Tumayo siya. Pinagpag ang alikabok sa kanyang pantalon. Hinarap niya ang salamin sa kanyang munting kwarto at sinabi sa sarili: “Hindi ako nagpakahirap ng walong taon para lang sumuko ngayon.”

Binago niya ang kanyang plano. Ang perang naipon niya na dapat sana ay para sa engrandeng bakasyon ay ginamit niya sa ibang bagay. Bumili siya ng lote sa bayan. Nagpatayo siya ng isang hardware store.

“Romel’s Construction Supply.” Malaki ang karatula. Matibay. Permanente.

Ito ang kanyang deklarasyon sa mundo: Hindi na ako aalis. Dito na ako.

Hindi naging madali. Araw-araw siyang gumigising bago sumikat ang araw para mag-asikaso ng negosyo. Ang pisikal na pagod ay panakip-butas sa emosyonal na sakit. Mabilis na lumago ang kanyang tindahan dahil kilala siya bilang masipag at tapat. Naging “Sir Romel” siya sa mga kontraktor, “Kuya Romel” sa mga tambay. Nagkaroon siya ng bagong identidad sa labas ng pagiging “iniwan na asawa.”

Pero ang tunay na laban ay wala sa semento at bakal. Ang tunay na laban ay ang puso ng kanyang anak.

Sinimulan niyang sunduin si Macy sa eskwela. Noong una, tumatanggi ang bata. Naglalakad ito ng mabilis kasama ang mga kaibigan, iniiwasan siya. Pero hindi tumigil si Romel. Araw-araw, nandoon siya sa labas ng gate, nakaparada ang kanyang pick-up, matiyagang naghihintay.

Hindi siya namimilit. Ngumingiti lang siya. “Macy, hatid na kita.”

Isang maulan na hapon, basang-basa si Macy habang naghihintay ng tricycle. Walang masakyan. Huminto ang pick-up ni Romel sa tapat niya. Binuksan niya ang pinto.

“Halika na, anak. Magkakasakit ka.”

Sa wakas, sumakay si Macy. Tahimik ang biyahe. Ang tanging ingay ay ang lagaslas ng ulan at ang wiper ng sasakyan.

“Galit ka ba sa akin?” basag ni Romel sa katahimikan.

Hindi tumingin si Macy. Nakadungaw lang ito sa bintana. “Bakit hindi ka bumalik agad? Sabi mo dati, saglit lang.”

Kumirot ang puso ni Romel. “Akala ko kasi… akala ko sapat na ‘yung perang pinapadala ko. Akala ko ‘pag marami na tayong pera, magiging masaya tayo. Hindi ko alam na habang nag-iipon ako doon, nauubos naman ‘yung panahon ko sa’yo dito.”

Humarap si Macy sa kanya. Nakita niya ang luhang nangingilid sa mga mata ng anak. “Lagi akong naiinggit sa mga kaklase ko. May tatay sila tuwing Family Day. Ako, picture mo lang ang kasama ko.”

Hinawakan ni Romel ang kamay ng anak. Magaspang ang kanyang palad, tanda ng pagsisikap. “Patawarin mo ako, anak. Hindi ko na maibabalik ang panahon. Pero nandito na ako ngayon. At hindi na ako aalis kahit kailan.”

Iyon ang simula. Unti-unti, nabawasan ang lamig. Natutunan ni Macy na sumama sa kanya sa hardware tuwing Sabado. Tinuturuan niya itong mag-imbentaryo ng mga pako at pintura. Nakita ni Romel ang talino ng anak, ang interes nito sa pagdidisenyo ng mga istruktura.

“Papa, gusto kong maging engineer,” sabi ni Macy isang araw habang nakatingin sa plano ng isang bahay.

Napangiti si Romel. Sa unang pagkakataon matapos ang maraming buwan, naramdaman niya ang tunay na tagumpay. “Magiging engineer ka, anak. At itatayo natin ang mga pangarap mo, sama-sama.”

Natutunan din niyang tanggapin ang sitwasyon nila Elvie at Anton. Nagkaroon sila ng isang masinsinang pag-uusap.

“Hindi kita aagawan ng pwesto bilang ama, Romel,” sabi ni Anton, seryoso at may respeto. “Minahal ko lang sila noong mga panahong kailangan nila ng magmamahal. Pero ikaw pa rin ang tatay ni Macy.”

Masakit lunukin ang pride, pero tinanggap ni Romel ang katotohanan. Hindi na niya maibabalik ang dati nilang pamilya. Ang pwede lang niyang gawin ay maging pinakamabuting ama sa kasalukuyang sitwasyon. Naging magka-partner sila sa pagpapalaki kay Macy. Si Anton sa academics at school events kapag busy si Romel, at si Romel naman sa mga pangarap at praktikal na bagay sa buhay.

Naging aktibo si Romel sa komunidad. Madalas siyang imbitahan bilang speaker sa mga seminar para sa mga pamilya ng OFW. Ang kanyang kwento ay hindi kwento ng perpektong tagumpay, kundi kwento ng masakit na katotohanan at muling pagbangon.

“Huwag niyong ipagpalit ang presensya sa pera,” madamdamin niyang sabi sa harap ng mga nagbabalak mag-abroad. “Ang dolyar, nauubos. Ang panahon, hindi na bumabalik. Ang tunay na yaman ay ang pag-uwi sa pamilyang kilala ka pa.”

Dumating ang araw ng high school graduation ni Macy. Nakaupo si Romel sa audience, katabi sina Elvie at Anton. Hindi man ito ang perpektong litrato ng pamilya na pinangarap niya noon, ito ang totoo. Ito ang pamilyang nabuo mula sa mga lamat at sakripisyo.

Nang tawagin ang pangalan ni Macy bilang valedictorian, tumayo siya sa entablado. Sa kanyang talumpati, nagpasalamat siya sa kanyang ina, kay Tito Anton, at sa huli, tumingin siya sa direksyon ni Romel.

“At sa aking Papa, si Mr. Romel de la Cruz,” nanginginig ang boses ni Macy pero buo ang loob. “Salamat po sa hindi pagsuko. Salamat sa pagbabalik, hindi lang sa Pilipinas, kundi sa buhay ko. Ikaw ang inspirasyon ko kung bakit gusto kong magtayo ng matitibay na pundasyon, dahil ipinakita mo na kahit gumuho na ang lahat, pwede pa ring itayo ulit, basta’t hindi ka bibitaw.”

Bumuhos ang luha ni Romel. Sa gitna ng palakpakan, naramdaman niya ang bigat na walong taon niyang dinala na unti-unting nawawala.

Wala man sa kanya ang lahat ng kanyang inasam noong umalis siya, nakuha naman niya ang lahat ng kanyang kailangan sa kanyang pagbabalik. Hindi siya ang amang nagdala ng pasalubong, siya ang amang nanatili. At sa huli, iyon ang mas mahalaga. Siya si Romel, ang nagbalik, ang nanindigan, at ang hindi na muling aalis.