Ang Hangin ng Pagtataksil

Ang huling naramdaman ni Aling Rosa ay hindi ang yakap ng kanyang mga anak, kundi ang malakas na tulak ng kanilang mga palad sa kanyang likuran.

Walang babala. Walang “Paalam, Ma.” Tanging ang malamig na bulong ng hangin at ang nakapangingilabot na tunog ng sarili niyang sigaw habang nilalamon siya ng dilim.

Limampung metro. Iyon ang lalim ng bangin. Pero mas malalim ang sugat na iniwan ng katotohanan: Ang sarili niyang dugo at laman ang nagtapon sa kanya na parang basura.

Tatlong mukha ang huli niyang nakita bago siya bumagsak. Sina Patrick, Jmar, at Pedong. Ang tatlong lalaking iniluwal niya, pinalaki sa hirap, at inalagaan kahit siya na ang nauubos. Nakatingin lang sila. Walang luha. Walang awa. Tila ba nakahinga sila ng maluwag nang makitang nahulog ang kanilang ina.

“Pabigat ka na, Ma.”

Iyon ang huling salitang narinig niya bago nagdilim ang lahat.

Ang Bangungot sa Araw-araw

Bago ang trahedya, ang buhay ni Aling Rosa ay isang walang katapusang sakripisyo. Sa edad na 68, na may rayumang parang ngumunguya sa kanyang mga tuhod, siya pa rin ang alila sa sarili niyang pamamahay.

Sa kanilang barung-barong sa gilid ng bundok, siya ang gumising bago sumikat ang araw. Siya ang nag-igib ng tubig habang ang tatlo niyang anak na lalaki ay humihilik pa.

Si Patrick, ang panganay, ay may katawang pang-trabaho pero may ugaling tamad. “Ma, asan na ang kape?! Ang bagal mo naman!” sigaw nito tuwing umaga.

Si Jmar, ang pangalawa, ay hindi maalis ang mata sa cellphone. Kahit mabulok na ang pinggan sa lababo, hindi niya ito gagalawin. “Ma, maglaba ka na, wala na akong masuot,” utos niya nang hindi man lang tumitingin sa ina.

At si Pedong, ang bunso. Ang akala ni Rosa ay kakampi niya, pero siya pa ang pinakamasakit magsalita. “Dapat sa home for the aged ka na lang eh. Palamunin ka lang dito. Sayang ang pera sa gamot mo.”

Araw-araw, tinatanggap ni Rosa ang mga salitang ito na parang mga punyal. Anak ko sila, bulong niya sa sarili. Pagod lang sila.

Pero ang “pagod” ay naging poot. At ang poot ay naging plano.

Ang Patibong

Isang hapon, niyaya siya ng tatlo. May shortcut daw papunta sa bayan. Mabilis. Madali.

Kahit nanginginig ang tuhod sa pagod, sumama si Rosa. Masaya siya dahil sa wakas, kinausap siya ng mga anak nang maayos. Pero habang paakyat sila sa matarik na bahagi ng bundok, napansin niya ang katahimikan. Walang nagtatawanan. Walang nagkukuwentuhan.

Nakarating sila sa gilid ng bangin.

“Dito tayo, Ma,” sabi ni Patrick. Ang boses niya ay walang emosyon.

“Anak, delikado dito,” sagot ni Rosa, humawak siya sa laylayan ng damit ni Pedong. “Uwi na tayo.”

Tinabig ni Pedong ang kamay niya.

Nagkatinginan ang tatlo. Isang tinginan na nagbigay ng kilabot sa buong katawan ni Rosa. Alam na niya. Sa sandaling iyon, naramdaman ng puso ng isang ina ang paparating na kamatayan.

“Pasensya na, Ma,” sabi ni Jmar, pero hindi naman siya mukhang nagsisisi. “Hindi ka na namin kayang buhayin.”

“Gastos ka na lang,” dagdag ni Patrick.

“Tapusin na natin to,” utos ni Pedong.

At bago pa man makapag-makaawa si Rosa, sabay-sabay silang lumapit. Ang mga kamay na kinalinga niya mula pagkabata ay siya ring mga kamay na tumulak sa kanya sa kawalan.

Ang Himala sa Ilalim ng Lupa

Hindi siya namatay.

Sinalo siya ng makapal na mga sanga at baging bago siya tuluyang bumagsak sa mabatong lupa. Bali ang kanyang binti. Puno ng galos ang mukha. Hindi siya makagalaw sa tindi ng sakit.

Pero ang pisikal na sakit ay walang binatbat sa sakit ng kanyang puso. Bakit? Iyon lang ang tanong na umiikot sa isip niya habang nakatingala sa madilim na langit.

Dalawang araw siyang gumapang. Walang tubig. Walang pagkain. Lupa at dugo ang kanyang naging kasama. Inakala niyang katapusan na niya nang marating niya ang gilid ng kalsada.

Isang itim na SUV ang huminto.

Isang lalaking mayaman, si Don Ramon, ang bumaba. Nakita niya ang matandang babae na halos hindi na tao ang itsura—puno ng putik, dugo, at luhang natuyo.

“Diyos ko po,” bulong ng Don. Agad niyang inutos sa driver na buhatin ang matanda.

Nang magising si Rosa, nasa isang kwarto na siya na mas malaki pa sa buong bahay nila. Malinis. Mabango.

Doon nagsimula ang pagbabago.

Si Don Ramon ay isang bilyonaryong may-ari ng lupang binagsakan ni Rosa. Narinig niya ang kwento ng matanda. Galit ang naramdaman ng Don, pero higit doon, paghanga sa tatag ni Rosa.

“Rosa,” sabi ni Don Ramon habang nakaupo sila sa veranda ilang buwan matapos ang insidente. “Buhay ka dahil may misyon ka pa.”

Pinagaling ni Don Ramon si Rosa. Hindi lang ang bali sa buto, kundi ang bali sa dignidad. Binigyan siya ng tamang nutrisyon, therapy, at edukasyon. Tinuruan siya kung paano magpatakbo ng negosyo.

Mula sa pagiging “uugod-ugod,” naging matikas si Rosa. Bumalik ang kulay sa kanyang pisngi. Ang kanyang mga mata na dating puno ng takot ay napalitan ng apoy.

Isang gabi, ipinakita ni Don Ramon ang isang video. CCTV footage mula sa isang tindahan sa bayan kung saan tambay ang mga anak niya.

Narinig ni Rosa ang boses ni Patrick. “Buti na lang wala na si Mama. Ang sarap ng buhay, walang gastos sa gamot!”

Nagtawanan sina Jmar at Pedong. “Oo nga eh. Survival of the fittest lang yan pre. Pabigat kasi.”

Nanigas si Rosa. Kung may natitira pa siyang awa, namatay iyon nang gabing iyon.

“Ramon,” sabi ni Rosa, ang boses ay matalim pa sa patalim. “Handa na ako. Gusto kong makita nila kung sino ang tinapon nila.”

Ang Pagbabalik

Apat na taon ang lumipas.

Sa tapat ng lumang bahay nina Patrick, Jmar, at Pedong, huminto ang isang makintab na itim na sasakyan.

Ang bahay ay mas lalong nabulok. Ang bubong ay butas-butas, ang bakuran ay puno ng basura. Lumabas ang tatlong magkakapatid, mukhang mga latoy, payat, at halatang nalulong sa bisyo at kahirapan. Ang perang “natipid” nila sa pagkawala ng ina ay naubos lang din sa walang kwentang bagay.

“Sino yan?” tanong ni Pedong, habang hinihithit ang upos ng sigarilyo.

Bumukas ang pinto ng SUV. Unang lumabas ang isang sapatos na mamahalin. Sumunod ang isang babaeng nakasuot ng elegenteng blusa at pantalon, may suot na salamin, at may tindig ng isang reyna.

Tinanggal ng babae ang kanyang salamin.

Nalaglag ang sigarilyo sa bibig ni Pedong. Namutla si Patrick na parang nakakita ng multo. Napahawak si Jmar sa pader para hindi matumba.

“Ma?” garalgal na bigkas ni Patrick.

Ngumiti si Rosa. Hindi ngiti ng isang ina, kundi ngiti ng isang hukom.

“Magandang araw, mga anak,” bati niya. Ang boses niya ay kalmado, pero may bigat na dumadagok sa dibdib.

“Patay… patay ka na,” bulong ni Jmar, nanginginig ang tuhod. “Nahulog ka… nakita namin…”

“Nakita niyong nahulog ako,” pagtatama ni Rosa, humakbang siya papalapit. Ang bawat hakbang niya ay parang kulog sa pandinig ng tatlo. “Pero hindi niyo nakitang bumangon ako.”

Sa likod ni Rosa, bumaba si Don Ramon at dalawang security guard.

“Pulis ba yan? Huhulihin niyo ba kami?” takot na tanong ni Pedong, halos maihi na sa salawal.

Tumawa ng mahina si Rosa. “Hulihin? Hindi.”

Tumingin siya sa paligid ng bahay. Sa dumi. Sa karumihan ng buhay ng kanyang mga anak.

“Bumalik ako para ipakita sa inyo ang katotohanan,” sabi ni Rosa. “Sabi niyo noon, pabigat ako. Sabi niyo, kung wala ako, gaganda ang buhay niyo.”

Tinitigan niya sila isa-isa. Mata sa mata.

“Apat na taon akong nawala. Gumanda ba ang buhay niyo?”

Walang nakasagot. Ang katahimikan ay napakaingay. Ang katotohanan ay sumampal sa kanila: Sila ang tamad. Sila ang walang kwenta. At ang ina nila ang tanging liwanag na pilit nilang pinatay.

“Ma, patawad!” biglang lumuhod si Patrick, umiiyak. “Patawarin mo kami! Nagkamali kami! Babawi kami, Ma! Isama mo na kami!”

Sumunod sina Jmar at Pedong, humahagulgol, nakakapit sa paa ni Rosa. “Ma, gutom na kami. Hirap na hirap na kami. Tulungan mo kami!”

Tumingin si Rosa sa kanila. Wala siyang naramdamang galit. Wala ring awa. Tanging lungkot para sa mga taong pinili ang kadiliman.

Dahan-dahan niyang inalis ang kanyang paa mula sa pagkakakapit ni Patrick.

“Pinapatawad ko na kayo,” sabi ni Rosa.

Nabuhayan ng loob ang tatlo. “Talaga Ma? Salamat! Salamat!”

“Pinapatawad ko kayo para sa ikatatahimik ng kaluluwa ko,” patuloy ni Rosa, ang boses ay matigas. “Pero hindi ibig sabihin noon ay babalik ako sa pagiging alila niyo.”

Natigilan sila.

“May sarili na akong buhay. May negosyo. May tahanan na ako ang reyna, at walang nagtuturing sa akin na pabigat.”

Tinalikuran niya sila at naglakad pabalik sa sasakyan.

“Ma! Saan ka pupunta? Paano kami?” sigaw ni Jmar.

Humarap si Rosa sa huling pagkakataon.

“Kayo?” malungkot na ngumiti si Rosa. “Matatanda na kayo. Panahon na para matuto kayong tumayo sa sarili niyong mga paa. Tulad ng ginawa ko noong tinulak niyo ako sa bangin.”

Pumasok si Rosa sa sasakyan. Umandar ang makina at dahan-dahang umalis ang SUV, palayo sa lugar ng kanyang bangungot.

Naiwan ang tatlong magkakapatid sa gitna ng alikabok. Walang pulis na dumampot sa kanila. Walang rehas na bakal. Pero habang pinapanood nila ang paglayo ng kanilang ina—ang babaeng naging matagumpay nang wala sila—nalaman nila na nasa loob na sila ng kulungan.

Isang kulungan ng pagsisisi na kailanman ay hindi nila matatakasan.

Si Aling Rosa ay hindi gumanti ng dahas. Ang kanyang tagumpay ang pinakamasakit na parusa. At sa bawat gabi na darating, ang tanging maririnig nina Patrick, Jmar, at Pedong ay ang echo ng sarili nilang kasamaan at ang alaala ng ina na hindi na muling babalik.