Ang tunog ng nabasag na kristal ay umalingawngaw sa buong mansyon. Hindi lang ito basta tunog; ito ay parang kulog na bumasag sa nakabibinging katahimikan ng umaga.

Sa malamig na tiles ng kusina, nakaluhod si Aling Teresa. Ang kanyang mga kamay, na puno ng kulubot at peklat ng nakaraan, ay nanginginig habang pinupulot ang mga piraso ng basag na baso. Ang tubig ay humalo sa kanyang luha na pumatak sa sahig.

“Tanga ka talaga kahit kailan!”

Ang boses ay matinis, parang latigo na humahampas sa hangin. Sa tapat ni Aling Teresa ay nakatayo si Claris, ang kanyang manugang. Nakasuot ito ng seda na pantulog, ang mukha ay puno ng pandidiri habang nakatingin sa matanda.

“Ilang beses ko bang sasabihin sa’yo na huwag kang hahawak ng mga mamahaling gamit?” sigaw ni Claris, sabay sipa sa kamay ng matanda.

“Aray!” daing ni Aling Teresa. Isang piraso ng bubog ang bumaon sa kanyang palad. Duguan. Mahapdi. Pero mas mahapdi ang kirot sa kanyang puso.

“Huwag ka ngang umarte!” Inirapan siya ni Claris. “Bilisan mo diyan at linisin mo ‘yan bago dumating si Miguel. Kapag nalaman ng asawa ko na gumagawa ka na naman ng kalat, sa kalsada ka pupulutin!”

Dahan-dahang tumango si Aling Teresa. “O-opo, Claris. Pasensya na.”

Ito ang reyalidad sa loob ng mansyon. Sa labas, ang bahay ni Miguel ay simbolo ng tagumpay—isang palasyo na ipinatayo ng isang anak na nanggaling sa hirap at ngayon ay isa nang bilyonaryo. Pero sa loob, para kay Aling Teresa, ito ay isang bilangguan. Ang kanyang silid ay hindi ang guest room na ipinangako ni Miguel, kundi ang malamig na bodega sa ilalim ng hagdan. Ang kanyang pagkain ay hindi ang masasarap na steak na pinagsasaluhan ng mag-asawa, kundi mga tira-tirang kanin na minsan ay panis na.

At ang kanyang anak? Si Miguel? Siya ay bulag. Bulag sa pagmamahal sa asawang akala niya ay anghel.

Kinagabihan, nagbago ang ihip ng hangin.

Bumukas ang malaking pinto. Pumasok si Miguel, suot ang mamahaling suit, pagod pero nakangiti.

“Love! You’re home!” Ang boses ni Claris ay biglang naging matamis, parang pulot. Sinalubong niya ng yakap at halik ang asawa, tinatakpan ang amoy ng kasamaan ng mamahaling pabango.

“Hi, sweetheart,” sagot ni Miguel, sabay halik sa noo ng asawa. Lumingon siya at nakita ang ina na nakaupo sa isang sulok ng sala, tahimik na nagtutupi ng labada.

“Nay,” tawag ni Miguel. Lumapit siya at nagmano. “Okay lang po ba kayo? Bakit parang namumutla kayo?”

Napatingin si Miguel sa kamay ng ina na may benda. “Ano pong nangyari diyan?”

Bago pa makasagot si Aling Teresa, sumingit na si Claris. “Naku, love! Ang kulit kasi ni Mommy. Sabi ko magpahinga na lang, pero nagpumilit na maghugas ng pinggan. Ayan tuloy, nadulas ang baso. Sabi ko sa kanya, ‘Mommy, may katulong naman tayo,’ pero alam mo na… sanay sa gawaing bahay.”

Tumingin si Miguel sa ina, puno ng pag-aalala. “Nay, naman. Ilang beses ko po bang sasabihin na prinsesa na kayo dito? Huwag na po kayong magpapaka-pagod.”

Tumingin si Aling Teresa sa anak. Gusto niyang sumigaw. Gusto niyang sabihin na ‘Anak, gutom na ako. Anak, sinasaktan ako ng asawa mo.’ Pero nang dako ang tingin niya kay Claris, nakita niya ang nanlilisik na mata nito sa likod ni Miguel. Isang babala.

“Wala ito, anak,” bulong ni Aling Teresa, ang boses ay basag. “Tama si Claris. Matigas lang talaga ang ulo ko.”

Niyakap siya ni Miguel. “Basta mag-ingat kayo, Nay. Kayo ang buhay ko.”

Ang yakap ng anak ay mainit, pero ang tingin ng manugang ay nagyeyelo.

Lumipas ang mga araw, at ang impyerno ay lalong uminit.

Isang gabi, hindi na nakayanan ni Aling Teresa. Nagpasya siyang tumakas. Kinuha niya ang kanyang lumang bayong, nilagay ang ilang pirasong damit at ang nag-iisang litrato ni Miguel noong bata pa ito—ang tanging yaman na meron siya.

Dahan-dahan siyang naglakad sa dilim. Palabas na sana siya ng pinto sa kusina nang biglang bumukas ang ilaw.

“Saan ka pupunta, matandang hukluban?”

Nakatayo si Claris, nakahalukipkip, may demonyong ngiti sa labi.

“Aalis na ako,” matapang na sagot ni Aling Teresa, kahit nanginginig ang tuhod. “Babalik na ako sa probinsya. Hindi ko na kaya ang ugali mo.”

Tumawa si Claris. Isang tawang nakakapanindig-balahibo. “Sa tingin mo hahayaan kitang umalis at sirain ang pangalan ko kay Miguel? Hindi ka aalis dito.”

Hinablot ni Claris ang bayong. Nag-agawan sila.

“Bitawan mo ‘yan!” sigaw ni Aling Teresa.

“Akin na ‘to!”

Braaaag!

Tumalsik ang bayong. Kumalat ang mga gamit. Ang litrato ni Miguel ay nahulog at nabasag ang frame. Tinapakan ito ni Claris, dinurog ang salamin sa mukha ng batang nasa litrato.

“Huwag!” sigaw ni Aling Teresa. “Hayop ka! Wala kang puso!”

Sa sobrang galit, naitulak ni Aling Teresa si Claris. Mahina lang, pero sapat na para mawalan ng balanse ang babae at mapaupo.

Sa sandaling iyon, narinig nila ang tunog ng kotse. Dumating na si Miguel.

Biglang nagbago ang anyo ni Claris. Sa isang iglap, sinabunutan niya ang sarili, pinunit ang dulo ng kanyang damit, at nagsimulang umiyak nang malakas.

“Tulong! Miguel! Tulungan mo ako!” sigaw ni Claris habang gumagapang palayo sa matanda.

Bumukas ang pinto. Hingal na hingal si Miguel. Ang nakita niya ay isang eksenang dumurog sa kanyang puso: Ang asawa niyang umiiyak at gulo-gulo ang itsura, at ang ina niyang nakatayo sa gitna ng kalat, galit ang mukha.

“Anong nangyayari dito?!” sigaw ni Miguel.

“Sinaktan niya ako, Miguel!” sumbong ni Claris, humahagulgol. “Gusto niyang umalis, pinigilan ko lang siya… pero bigla niya akong sinabunutan! Sabi niya baliw daw ako!”

“Hindi totoo ‘yan!” depensa ni Aling Teresa. “Siya ang nanakit sa akin! Maniwala ka, anak!”

Tumingin si Miguel sa ina. Nakita niya ang galit sa mga mata nito—isang emosyon na dulot ng matinding sakit at takot, pero sa mata ng isang nalilitong anak, mukha itong kabaliwan.

Kinabukasan, dinala ni Claris ang isang doktor—isang kaibigan niyang bayaran.

“I’m sorry, Mr. Ramos,” sabi ng doktor habang inaayos ang salamin. “Your mother has advanced dementia. It explains the paranoia, the violent outbursts, and the sudden urge to run away. She creates enemies in her mind.”

Gumuho ang mundo ni Miguel. “Dementia?”

“Kailangan natin siyang i-isolate para sa safety niya at sa safety ni Claris,” dagdag ng doktor.

At doon nagsimula ang tunay na bangungot. Kinulong si Aling Teresa sa bodega. “Para sa iyong kabutihan, Nay,” umiiyak na sabi ni Miguel habang nilalagyan ng padlock ang pinto. Hindi niya alam, kinukulong niya ang ina sa kamay ng demonyo.

Isang linggo ang lumipas. Kailangang pumunta ni Miguel sa Singapore para sa isang business trip.

“Don’t worry, love. Ako na ang bahala kay Mommy,” sabi ni Claris habang hinahatid ang asawa sa airport. “Papakainin ko siya at aalagaan.”

“Salamat, Claris. Hindi ko alam ang gagawin ko kung wala ka.”

Umalis si Miguel. Pero habang nasa eroplano, hindi siya mapalagay. Parang may bumubulong sa kanya. Isang kaba. Isang alaala ang bumalik sa kanya—noong bata siya, inakusahan siyang nagnakaw ng mangga ng kapitbahay. Walang naniwala sa kanya kundi ang nanay niya.

“Kilala ko ang anak ko. Hindi siya sinungaling.” Iyon ang sabi ni Aling Teresa noon, kahit nakatutok sa kanila ang galit ng buong barangay.

Ngayon, bakit ang bilis niyang naniwala sa ibang tao kaysa sa ina niya?

Tatlong araw dapat ang trip niya. Pero sa ikalawang araw, nagdesisyon siyang umuwi. Kanselado ang meetings. Gusto niyang makita ang ina.

Pagdating niya sa mansyon, tanghaling tapat. Tahimik ang bahay. Walang security guard sa gate—mukhang pinalabas ni Claris.

Pumasok siya gamit ang susi. Dahan-dahan.

May narinig siyang tawanan mula sa sala. Tawanan ng asawa niya at ng mga amiga nito.

“Grabe ka talaga, Claris! Hindi ba magagalit ang asawa mo?” tanong ng isang boses.

“Wala siya! Nasa Singapore ang uto-uto,” sagot ni Claris. “At saka, kailangan ng exercise ng matanda. Tignan niyo, ang bagal kumilos! Hiyaaaaa!”

Sinundan ito ng tunog ng latigo.

Kumabog ang dibdib ni Miguel. Nanlamig ang kanyang buong katawan. Dahan-dahan siyang sumilip sa sala.

Ang nakita niya ay halos ikamatay niya sa sakit at galit.

Sa gitna ng sala, nakaluhod si Aling Teresa. May tali sa leeg na parang aso. Sa likod niya, nakapatong ang mga mabibigat na magazine. Pinagagapang siya paikot sa lamesa.

Si Claris, nakaupo sa sofa, umiinom ng wine, hawak ang isang sinturon.

“Bilisan mo!” sigaw ni Claris sabay hampas ng sinturon sa sahig, malapit sa paa ng matanda. “Ang bagal mo talagang kabayo ka! Gumapang ka!”

“Pagod na po ako… tubig…” paos na bulong ni Aling Teresa.

“Walang tubig hangga’t hindi ka nakaka-sampung ikot! Sige, gapang!”

Nagtawanan ang mga amiga ni Claris.

Sa sandaling iyon, namatay ang Miguel na asawa. Nabuhay ang Miguel na anak.

“CLARIS!”

Ang sigaw ni Miguel ay yumanig sa buong bahay.

Natigil ang tawanan. Nabitawan ni Claris ang baso ng alak. Basag.

Nilingon niya ang pinto. Nakatayo doon si Miguel, ang mukha ay hindi maipinta. Ang kanyang mga mata ay nag-aapoy, pero ang pisngi ay basang-basa ng luha.

“M-Miguel…” naunatal si Claris. “Love… wait… nag-e-exercise lang kami… therapy ‘to…”

Naglakad palapit si Miguel. Bawat hakbang ay may bigat ng paghuhukom. Hindi siya tumingin kay Claris. Dumiretso siya sa kanyang ina.

Lumuhod siya at nanginginig na tinanggal ang tali sa leeg ni Aling Teresa. Tinapon niya ang mga magazine. Niyakap niya ang ina. Ang payat-payat nito. Amoy pawis at luma, pero para kay Miguel, ito ang pinakamahalagang tao sa mundo.

“Anak…” bulong ni Aling Teresa, hindi makapaniwala. “Nandito ka…”

“Patawad, Nay,” hagulgol ni Miguel. “Patawarin niyo ako. Ang tanga-tanga ko.”

Tumayo si Miguel at hinarap si Claris.

“Get out,” mahinang sabi ni Miguel.

“Love, let me explain! May sakit siya! Sabi ng doktor—”

“TAMA NA!” sigaw ni Miguel. “Nakita ng dalawang mata ko, Claris! Ginawa mong hayop ang nanay ko! Ang babaeng nagluwal sa akin, tinrato mong parang basura!”

“Miguel, asawa mo ako!” pagmamakaawa ni Claris, akmang hahawak sa braso ni Miguel.

“Wala akong asawang demonyo,” mariing sabi ni Miguel. Tinabig niya ang kamay ni Claris.

Sa puntong iyon, bumukas ang pinto. Pumasok si Tita Rosal, ang kapitbahay, kasama ang mga pulis.

“Huli ka na, Claris,” sabi ni Tita Rosal. “Naka-live ang CCTV ng bahay niyo sa phone ni Miguel. Konektado ‘yan sa security system na in-install ko nung nakaraang linggo nung nagduda ako sa mga naririnig kong sigaw.”

Namutla si Claris. “Hindi… hindi pwede ‘to…”

“Claris Ramos,” sabi ng pulis habang nilalabas ang posas. “Inaaresto ka namin sa kasong Serious Physical Injuries at paglabag sa Senior Citizens Act.”

“Hindi! Miguel! Tulungan mo ako!” sigaw ni Claris habang hinihila siya ng mga pulis. Nagpupumiglas siya, nawala na ang poise, lumabas na ang tunay na anyo. “Kasalanan ‘yan ng matandang ‘yan! Pabigat siya! Mamatay na sana kayong lahat!”

Ang mga sigaw ni Claris ay unti-unting nawala habang sinasakay siya sa police mobile.

Naiwan si Miguel at Aling Teresa sa gitna ng sala. Ang karangyaan ng bahay ay tila naging abo.

Binuhat ni Miguel ang kanyang ina. “Nay, aalis na tayo dito.”

“Saan tayo pupunta, anak?” tanong ni Aling Teresa.

“Sa lugar kung saan walang mananakit sa inyo. Uuwi tayo sa atin.”

ANIM NA BUWAN ANG NAKALIPAS.

Ang hangin sa Batangas ay presko, amoy palay at bagong lutong kape.

Sa isang simpleng bahay na gawa sa bato at kahoy, nakaupo si Aling Teresa sa tumba-tumba sa balkonahe. Maaliwalas na ang kanyang mukha. Wala na ang takot sa kanyang mga mata. Masigla na ang kanyang katawan.

Lumabas si Miguel na may dalang tray ng meryenda. Wala na siyang suot na suit. Naka-t-shirt na lang at shorts, pero mas mukha siyang masaya ngayon kaysa noong siya’y nasa mansyon.

“Kape, Nay,” alok ni Miguel.

“Salamat, anak,” ngiti ni Aling Teresa.

Umupo si Miguel sa tabi ng ina. Hinawakan niya ang kamay nito—ang kamay na nag-aruga sa kanya, ang kamay na nasugatan dahil sa kanyang pagkabulag.

“Nay,” simula ni Miguel. “Nalungkot ba kayo na nawala ang lahat ng yaman natin? Ang mansyon? Ang mga kotse?”

Binenta ni Miguel ang lahat para bayaran ang mga kaso at magsimula ng bagong buhay na malayo sa mapait na alaala.

Tumingin si Aling Teresa sa malawak na bukid, tapos sa kanyang anak.

“Anak,” sabi niya nang malumanay. “Ang yaman, nawawala. Ang pera, nauubos. Pero ang makita kang nagbago at naging mabuting tao ulit? ‘Yan ang yamang hindi matutumbasan ng kahit anong ginto.”

Napaluha si Miguel. Sumandal siya sa balikat ng ina.

“Mahal na mahal kita, Nay.”

“Mahal din kita, anak.”

Sa ilalim ng papalubog na araw, natagpuan ng mag-ina hindi ang yaman ng mundo, kundi ang kapayapaan na matagal nilang hinanap. Ang gintong rehas ay wala na. Sila ay malaya.