MGA UNANG SANDALI

Nagising si Renato sa alingawngaw ng ingay. Hindi iyon ang pamilyar na tunog ng makina ng crane sa disyerto. Hindi. Ito ay huni ng mga kuliglig. Amoy lupa. Amoy ulan.

Bumalik siya.

Labindalawang taon. Iyon ang haba ng kawalan.

Walang sumalubong sa airport. Walang hiyaw ng tuwa. Tanging ang mainit, malagkit na hangin ng Maynila. Nagtataka. May kaba.

Sumakay siya ng taxi pauwi. Tahimik. Ang maleta niya’y luma. Parang balat niya. Sunog sa init. Puno ng pagod. Ngunit sa loob, may mga regalo. May pangako.

Lumingon siya. Ang daan. Pamilyar. Pero may bago. Ang bahay. Hindi na kahoy. Hindi na simpleng bakod.

Isang mansion.

Puti. Mataas ang gate. Makintab ang stainless. Parang hindi kanila.

“Dito ba, Sir?” tanong ng driver.

“Oo,” sagot ni Renato. Malamig ang boses. Hindi niya inalis ang tingin sa bahay. Misteryo.

Bumaba. Nag-ring. Isang kasambahay ang nagbukas. Bata. Hindi niya kilala.

“Sino po sila?”

“Ako si Renato. Ang may-ari.”

SA LOOB NG PADER

Pumasok siya. Nakita niya ito.

Ang sala. Walang bakas ng luma. Wala ang mumurahing sofa na ipinundar nila. Sa halip, malaking chandelier. Marmol na sahig. Mga mamahaling kasangkapan.

Ang pera. Saan galing? Hindi lahat ng pinadala niya. Imposible.

Humakbang siya. Dahan-dahan. Bawat hakbang, parang minefield.

Narinig niya. Hagalpakan.

Galing sa kusina. Walang ingay ng kaldero. Walang tunog ng araro. Pagtatawa. May baso. May bote.

Huminto siya sa pinto ng kusina. Ang mundo niya’y tumigil. Naghiwalay.

Si Lorna. Nakaupo. Maganda. Malinis. Nakatawa. Hawak ang baso.

At ang lalaki. Hindi niya kilala. Arturo. Isang kapitbahay. Kilala sa pagiging sugalero. Ang braso ni Lorna? Nakapatong sa balikat nito.

Ang paningin ni Renato ay naging tunnel. Itim. Galit.

“Lorna,” bulong niya. Walang lakas.

Tumindig si Lorna. Parang ghost na nakita. Nabitiwan ang baso. Basag.

“Renato…”

“Bakit?” Tanong ni Renato. Isang salita. Hinihintay ang sagot. Hinihingi ang paglilinaw. Ngunit walang lumabas.

“Hala, pare, nakabalik ka na pala!” Ngumisi si Arturo. Tumaas ang kilay. Walang takot. Provocation.

“Lumabas ka,” utos ni Renato. Ang boses. Parang bakal na nag-iinit.

“Hoy, huwag mo akong utusan dito. Ako ang nagbabantay sa kanila habang ikaw ay nangingibang-bayan, pare.”

Isang anino. Mabilis. Mula sa hagdan.

“Pa!”

Si Miguel. Labindalawang taon. Hindi na bata. Matangkad. Ang mata. Puno ng luha.

Niyakap ni Miguel si Renato. Mahigpit. Ang ulo ni Renato, nakapatong sa balikat ng anak. Ang init. Ang totoo.

“Pa, matagal ko na pong gustong sabihin sa inyo. Pero natatakot ako. Natatakot ako na baka… baka hindi ka na bumalik.”

ANG BUMAGSAK NA PANGAKO

Humiwalay si Renato. Tumingin kay Lorna. Ang sakit. Hindi sa katawan. Sa kaluluwa.

“Lorna. Labindalawang taon. Araw-araw. Bawat butil ng pawis. Para saan? Para dito? Sa karangyaan? Sa kapalit?”

Tumulo ang luha ni Lorna. Ngunit hindi ng pagsisisi. Ng pagka-trap. “Renato, hindi mo naiintindihan. Wala ka rito. Ang hirap mag-isa. Sabi ni Arturo, ako ang kasama niya habang wala ka…”

“Tahimik!” sigaw ni Renato. Puno ng kapangyarihan. Nanginginig ang kamay.

“Wala akong piniling mag-isa ka, Lorna. Pinili kong umalis para mabigyan ka ng buhay na hindi ka na magpapakahirap. Para sa lupa. Para sa pangarap na tindahan. Para kay Miguel! Hindi para maging Reyna ka ng kasinungalingan!”

Pumikit si Lorna. Sumuko. “Ang pera. Naubos. Sa luho. Sa… sa sugal. Ni Arturo.”

Binitiwan ni Renato ang maleta. Bumagsak sa sahig. Ang chocolates. Ang relo. Ang pangarap. Basag.

“Lahat?”

“Oo, Renato. Walang natira. Wala kaming naipon. Inubos namin.”

Ang tunay na shock. Hindi ang pagtataksil. Kundi ang pagkalugi ng lahat. Ang labindalawang taon. Nawala.

ACTION. Sinugod ni Renato si Arturo. Ngunit mabilis siyang pinigilan ni Miguel.

“Huwag, Pa! Huwag kang magpapadala sa kanya. Hindi siya karapat-dapat.”

Huminga nang malalim si Renato. Hinarap ang traitor na lalaki. Malamig. Puno ng pagod.

“Arturo. Ang lahat ng karangyaan na nakikita ko ngayon. Hindi mo ito pag-aari. Akin ito. Sa pawis ko. Sa pagod ko.”

Tiningnan niya si Lorna. Walang pagmamahal. Wala ring galit. Tanging walang laman na kawalan.

“Umalis ka. Ngayon din. Huwag mong iwan ang kasangkapan. Pero ang bahay. Ang kasinungalingan. Dalhin mo.”

“Hindi ako aalis,” sagot ni Arturo. “Nasa pangalan namin ni Lorna ang…”

“Kasinungalingan!” sigaw ni Renato. “Ihahanda ko ang kaso. Ang lahat ng ito. Babalik sa akin. Sa pinanggalingan. Sa pawis ko. Pero ikaw. Lorna. Saan ka na pupunta?”

REDEMPTION SA BASAG NA SALAMIN

Niyakap ni Renato si Miguel. Matigas. Ang yakap ng digmaan.

“Anak. Aalis tayo. Hindi natin kailangan ang bahay na ito. Ang luho na ito. Ang lahat ng ito ay kalawang. Magsisimula tayo ulit. Sa maliit. Sa totoo. Sa malinis.”

Tumingin si Miguel sa mata ng ama. Walang tanong. Walang duda.

“Sumama ako, Pa. Ikaw lang ang kailangan ko.”

Si Lorna. Nakatungo. Ang labindalawang taon. Bumalik. Ngayon, siya ang iniwan. Wala na siyang pag-aari. Wala na siyang pamilya. Tanging ang kasinungalingan ni Arturo.

Ang Huling Eksena.

Lumabas si Renato at Miguel sa malaking pintuan. Walang dala. Walang maleta. Ni hindi na nila binalikan ang mga regalo. Ang pinakamahalagang regalo, ang pagmamahalan, ay dala-dala na nila.

Lumingon si Renato. Sa likod, ang malaking puting bahay. Malamig. Parang lapida.

Hinawakan niya ang kamay ni Miguel. Masikip. Puno ng pangako. Hindi na para sa materyal. Kundi para sa kanila.

“Saan tayo, Pa?” tanong ni Miguel.

“Sa probinsya, anak. Sa lupa ni Nanay Pilar. Doon. Kung saan ang alikabok ay hindi nagtatago ng kasinungalingan. Doon tayo magtatanim. Ng gulay. Ng pangarap. Ng panibagong tiwala.”

Naglakad sila. Sa ilalim ng buwan. Ang dalawang anino. Isang ama na nagbigay ng lahat at ang anak na natutong magpahalaga. Ang mansion ay naiwan. Ang pagmamahal. Sumama.

Pangako. Hindi na siya aalis. Hindi na sila magkakawalay. Naghahanap ng katarungan. Ngunit higit sa lahat, naghahanap ng pagpapatawad at kapangyarihan upang muling itayo ang temple na hindi mababasag ng kasinungalingan.