Bago pa man umusbong ang mga modernong kuwento ng kapangyarihan at karahasan sa loob ng mga kulungan, may isang pangalang nag-iwan ng malalim na marka sa kasaysayan ng kriminalidad sa Pilipinas—Alyas Baby Ama. Sa loob ng New Bilibid Prison, siya ang tinawag na “Original Hari ng Bilibid,” isang bansag na hindi basta ibinibigay, kundi pinatutunayan sa gitna ng matinding sigalot, hirap, at madugong tunggalian ng kapwa preso.

Ang kanyang pangalan ay naging alamat, kinatatakutan, ngunit kasabay nito ay nagbabadya rin ng kalungkutan. Dahil sa likod ng mabangis na reputasyon, naroon ang kwento ng isang kabataang nalugmok sa mundo ng krimen, hinubog ng kahirapan, at tuluyang inagaw ng kapalarang hindi na niya nagawang takbuhan.

Ang buhay ni Baby Ama ay nagsimula sa mga makikitid na eskinita, kung saan ang mababa at halos walang pag-asang pamumuhay ay nagtulak sa marami sa maling direksyon. Sa murang edad, natuto siyang mangupit, sumama sa mga kabataang ligaw, at mas nasanay sa tunog ng takbuhan kaysa sa tawanan ng normal na kabataan. At gaya ng karaniwang nagsisimula sa mali, mas lumalim ang problema, mas tumindi ang pangangailangan, at mas lumawak ang galamay ng kapahamakan.

Pagsapit ng kanyang pagdadalaga—na hindi pa man umaabot sa tunay na hustong gulang—nasangkot na siya sa seryosong krimen. Hindi nagtagal, nahuli siya, sinampahan ng mabibigat na kaso, at sa kabila ng batang edad ay tuluyang idinetine sa New Bilibid Prison—isang lugar na hindi dinisenyo para sa tulad niyang menor de edad, ngunit walang nagawa ang batas noon.

Pagpasok niya sa loob, ibang mundo ang sumalubong sa kanya. Sa Bilibid, ang lakas, tapang, at reputasyon ang nagdidikta kung sino ang malalampasan ang gabi. Habang ang iba ay agad natitinag at nauupos sa takot, si Baby Ama ay mabilis na nakahanap ng paraan para mabuhay. Sa bawat araw na lumilipas, unti-unti siyang nakilala bilang isang kabataang hindi nagpapatalo, mabilis mag-isip, at handang gumawa ng lahat upang hindi yurakan ng mas malalaking preso.

Ang kanyang pangalang “Baby,” na noon ay tila inosente, ay naging kabaligtaran ng kanyang imahe sa loob ng selda. Sa bawat sigalot na kanyang kinaharap, lumalakas ang kanyang impluwensya. Sa bawat pagtatanggol sa sarili, mas lumalawak ang kanyang pangalan. At sa paglipas ng panahon, tinawag na siyang “Hari ng Bilibid”—hindi dahil sa edad, kundi dahil sa kinatatakutang kapangyarihang kanyang naipon.

Pero kung ang iba ay inabot ang tuktok ng kapangyarihan dahil sa karangyaan, si Baby Ama ay umakyat dahil sa desperasyon. Sa murang edad, hinubog siya ng galit, trauma, at pakiramdam na wala nang ibang paraan kundi ang gumanti sa mundong tila hindi kailanman naging patas sa kanya.

Sa loob ng Bilibid, dumami ang mga sumuporta sa kanya—mga preso na humanga sa tapang niyang ipinakita. Pero hindi rin nawala ang mga kaaway. Ang tagumpay ay laging may katapat na panganib, at si Baby Ama ay hindi naging ligtas dito. Sa dami ng away, gulo, at karahasang kinaharap niya, unti-unti ring napuno ang listahan ng mga gustong magpabagsak sa kanya.

At dumating nga ang araw na tuluyang nagbago ang lahat. Ang kanyang kwento ay hindi nagtapos sa tagumpay, kundi sa isang trahedyang nag-iwan ng tanong—kung hindi ba siya nabuhay sa kahirapan, kung may tumulong ba sa kanya, kung hindi ba siya ipinagkanulo ng sistema, magiging ibang tao ba si Baby Ama?

Siya ay hinatulan ng kamatayan—isang parusang magtatapos sa alamat na kanyang nabuo sa loob ng kulungan. Ngunit kahit pa dumaan ang maraming taon, ang pangalang Baby Ama ay nananatiling bahagi ng kulturang Pilipino. Hindi dahil siya ay isang bayani—dahil hindi siya isa—kundi dahil ang kanyang buhay ay nagsisilbing paalala kung paano nagagawa ng lipunan na magpalaki ng isang kriminal sa ilalim mismo ng ating kapabayaan.

Sa bawat salaysay tungkol sa kanya, may halong pagkadismaya, pagkaawa, at pagkabahala. Dahil sa likod ng kanyang mabangis na imahe, ang masakit na katotohanan ay malinaw: siya ay produkto ng isang mundong hindi kumupkop at isang sistemang hindi nagbigay ng pangalawang pagkakataon.

Ngayon, tuwing maririnig ang pangalang “Baby Ama,” hindi lang ito isang alamat ng karahasan. Isa rin itong babala, paalala, at kwentong dapat pag-isipan ng bawat Pilipino. Sapagkat sa dulo ng lahat, hindi lang ito simpleng istorya ng isang kriminal—kundi kwento ng isang batang naligaw, nasaktan, at tuluyang nalunod sa buhay na hindi niya kailanman pinili.