Muling nabalot ng kontrobersya ang Department of Public Works and Highways (DPWH) matapos sumabog ang mga alegasyon na ang umano’y korapsyon sa ahensya ay hindi nawawala—kundi inililipat lamang. Sa gitna ng usapin ng pambansang badyet at sunod-sunod na realignment ng pondo, maraming nagtatanong: may tunay bang reporma, o nagpalit lang ng anyo ang lumang problema?

Nagsimula ang ingay matapos mapansin ng ilang mambabatas at watchdog groups ang kakaibang galaw ng pondo sa loob ng budget deliberations. May mga proyekto umanong biglang nabawasan, tinanggal, o inilipat sa ibang item—habang may ibang proyekto naman na tila mabilis na nadagdagan ang alokasyon. Para sa publiko, hindi ito basta teknikal na proseso. Ito ay nagbubukas ng hinala na ang pondo ay nililihis upang mapunta sa mga “mas madiskarteng” proyekto at lugar.

Ang DPWH ay matagal nang nasa sentro ng mga alegasyon ng katiwalian dahil sa laki ng budget na hawak nito. Taun-taon, bilyon-bilyong piso ang inilalaan para sa mga kalsada, tulay, flood control, at iba pang imprastraktura. Dahil dito, natural lamang na ito ang isa sa pinakaabantayang ahensya pagdating sa usapin ng transparency. Ngunit ayon sa mga kritiko, sa kabila ng mga pangakong paglilinis, paulit-ulit pa ring lumilitaw ang parehong pattern.

Isa sa mga pangunahing isyu ang umano’y “paglipat” ng pondo. Ayon sa ilang source na pamilyar sa budget process, may mga proyektong tinatanggal sa orihinal na listahan ngunit muling lumilitaw sa ibang pangalan o kategorya. Halimbawa, ang isang proyektong pang-imprastraktura na tinanggal dahil umano sa kakulangan ng pondo ay biglang mapapalitan ng ibang proyekto sa parehong lugar, pero may ibang deskripsyon. Para sa mga kritiko, ito ay malinaw na red flag.

May mga mambabatas na hayagang nagtanong: kung totoong tinanggal ang pondo dahil sa pagtitipid, bakit may ibang proyekto na halos pareho ang halaga at saklaw na biglang naaprubahan? Ang ganitong mga tanong ang lalong nagpa-init sa diskusyon. Para sa ilan, ito raw ay patunay na hindi nawawala ang korapsyon—nagiging mas sopistikado lamang.

Sa panig naman ng DPWH, iginiit ng ilang opisyal na ang mga realignment ay bahagi lamang ng normal na proseso ng budget management. Ayon sa kanila, may mga proyektong hindi agad handa para ipatupad kaya kinakailangang ilipat ang pondo sa mga proyektong mas “shovel-ready.” Ngunit para sa mga kritiko, hindi sapat ang paliwanag na ito, lalo na kung paulit-ulit na nangyayari at laging pabor sa iilang lugar o kontratista.

Hindi rin maiwasang mabanggit ang papel ng mga contractor. Sa bawat malaking proyekto, may mga kumpanyang paulit-ulit na nakakakuha ng kontrata. Para sa ilang observer, dito pumapasok ang mas malalim na problema. Kung ang parehong grupo ng mga kontratista ang laging nakikinabang, hindi raw malayong isipin na may sistema ng “palitan” sa likod ng pondo—isang sistemang mahirap patunayan ngunit ramdam ng marami.

Sa social media, mabilis na nag-viral ang mga tanong ng netizens. Bakit may mga kalsadang ilang buwan pa lang ang nakalipas ay sinisira at inaayos muli? Bakit may mga tulay na hindi pa tapos pero may panibagong proyekto na agad sa parehong lugar? Para sa karaniwang mamamayan, ang ganitong mga tanong ay simple ngunit mabigat. Ito ay direktang tumatama sa kanilang tiwala sa pamahalaan.

May mga civil society groups na nananawagan ng mas malalim na imbestigasyon. Ayon sa kanila, hindi sapat ang internal audit kung ang mismong sistema ang may problema. Kailangan umano ng independent review at mas malinaw na disclosure ng detalye ng bawat proyekto—mula sa orihinal na alokasyon hanggang sa aktwal na paggastos. Kung walang ganitong hakbang, mananatiling haka-haka ang lahat, ngunit hindi mawawala ang duda.

Sa loob ng Kongreso, hati rin ang opinyon. May mga mambabatas na naniniwalang dapat bigyan ng pagkakataon ang DPWH na ipaliwanag ang bawat realignment. Ngunit may ilan ding nagsasabing sapat na ang mga senyales upang magsagawa ng mas agresibong imbestigasyon. Para sa kanila, ang isyu ay hindi lamang tungkol sa pera kundi sa accountability.

Ang mas masakit para sa publiko ay ang epekto nito sa pang-araw-araw na buhay. Kapag may pondo na inililipat o minamadali, kadalasan ay bumababa ang kalidad ng proyekto. Resulta nito ang mga sirang kalsada, baha na hindi nasosolusyunan, at mga imprastrakturang hindi nagtatagal. Sa huli, ang nagdurusa ay ang ordinaryong mamamayan na araw-araw na gumagamit ng mga pasilidad na ito.

May mga nagsasabi ring ang problema ay mas malawak kaysa sa DPWH. Ito raw ay sintomas ng isang kultura sa budget process kung saan mas mahalaga ang pulitika kaysa sa tunay na pangangailangan. Hangga’t hindi nababago ang ganitong mindset, anumang ahensya ang humawak ng malaking pondo ay posibleng makaranas ng parehong isyu.

Sa kabila ng lahat ng ito, may nananatiling tanong: kung talagang inililipat lamang ang korapsyon, sino ang may kakayahang pumigil dito? Para sa mga eksperto, mahalaga ang papel ng publiko. Kapag mas mapanuri ang mamamayan at mas aktibo sa pagtatanong, mas mahirap itago ang mga kahina-hinalang galaw ng pondo.

Sa ngayon, wala pang pinal na konklusyon ang mga alegasyon. Ngunit ang mismong pag-usbong ng isyung ito ay patunay na hindi pa lubusang naibabalik ang tiwala ng publiko. Ang transparency ay hindi lamang tungkol sa paglalabas ng numero, kundi sa malinaw na paliwanag kung bakit at paano ginagastos ang bawat piso.

Habang patuloy ang budget deliberations, umaasa ang marami na ang isyung ito ay hindi mauuwi sa katahimikan. Para sa publiko, mahalagang malaman kung ang sinasabing paglilinis sa DPWH ay totoo, o kung ang korapsyon ay patuloy lamang na nagbabago ng ruta—mula sa isang proyekto patungo sa iba.

Sa huli, ang tanong ay hindi na lang kung may korapsyon, kundi kung may tunay bang determinasyon ang pamahalaan na tapusin ito. Kung patuloy na ililipat ang problema sa halip na solusyunan, mananatiling bukas ang sugat ng tiwala—isang sugat na matagal nang nagpapahina sa sistema ng pamahalaan.