Sa mga nagdaang araw, kumalat ang isang mapang-akit ngunit kontrobersyal na pahayag: “DU30 years in prison?” kasabay ng bulung-bulungang umano’y may isang pangalan na lumutang bilang witness sa ICC. Ang balitang ito ay mabilis na umikot—sa social media, group chats, at mga komentaryong puno ng haka-haka. Ngunit sa likod ng malalakas na headline, naroon ang mas tahimik na tanong: ano ang tiyak, ano ang haka-haka, at saan nagtatapos ang katotohanan?

Unang dapat linawin: maraming bahagi ng naratibong ito ay hindi pa beripikado. Ang paggamit ng salitang umano ay mahalaga—hindi bilang palamuti, kundi bilang paalala na ang mga detalye ay nagmumula sa mga ulat at pahayag na wala pang opisyal na kumpirmasyon. Sa ganitong mga usapin, ang pagkakaiba ng akusasyon, salaysay, at hatol ay napakalaki.

Ang ICC, bilang institusyong pandaigdigan, ay gumagalaw sa mahahabang proseso. Hindi sapat ang ingay para maging ebidensiya; hindi rin sapat ang isang pangalan para maging konklusyon. Ang mga sinasabing “witness” ay dumaraan sa masinsing pagsusuri—credibility, consistency, at corroboration. Kaya’t ang ideyang may agarang kahihinatnan ay madalas sumasalungat sa realidad ng legal na proseso.

Bakit, kung gayon, malakas ang kapit ng ganitong balita? Dahil ang politika ay hindi lamang laban ng dokumento; ito rin ay laban ng salaysay. Ang salitang “years in prison” ay may bigat na emosyonal—nag-uudyok ng takot sa ilan, pag-asa sa iba, at galit sa marami. Sa ganitong klima, ang isang possibility ay nagiging certainty sa mata ng publiko kahit wala pang basehan.

May mga nagsasabing ang paglitaw ng mga pangalan ay bahagi ng mas malawak na information war—isang tunggalian kung saan ang timing at framing ay kasinghalaga ng nilalaman. Ang iba naman ay naniniwalang may mga indibidwal na handang magsalita, dala ang sariling bersyon ng mga pangyayari. Sa pagitan ng dalawang pananaw, ang katotohanan ay nananatiling hinahanap.

Mahalagang tandaan na ang pagiging witness ay hindi awtomatikong nangangahulugan ng katumpakan. Ang mga salaysay ay sinusuri laban sa ebidensiya, dokumento, at iba pang testimonya. Sa maraming kaso sa kasaysayan, may mga pahayag na umatras, may mga salaysay na nagbago, at may mga ulat na tuluyang bumagsak sa ilalim ng cross-examination.

Sa pampublikong diskurso, madalas nawawala ang nuance. Ang tanong na “totoo ba?” ay napapalitan ng “kailan?”—isang mapanganib na pagtalon. Ang ganitong pag-asa sa konklusyon bago ang proseso ay nagdudulot ng polarisasyon at naglalayo sa makatuwirang pag-unawa.

Mayroon ding aspeto ng legal vs. political accountability. Ang una ay nakatali sa ebidensiya at due process; ang huli ay nakatali sa opinyon at kapangyarihan. Kapag pinagsama ang dalawa sa iisang headline, nagiging magulo ang pagbasa ng publiko. Ang resulta: emosyonal na reaksyon sa halip na maingat na pagsusuri.

Sa mga tagamasid na sanay sa internasyonal na batas, malinaw na ang ICC ay hindi gumagalaw sa presyur ng social media. Ang mga desisyon ay binubuo sa paglipas ng panahon—sa likod ng mga filing, pagdinig, at deliberasyon. Ang mga “leak” at “insider claims” ay madalas hindi kumpleto at minsan ay sadyang inilalabas para sukatin ang reaksyon ng publiko.

Samantala, ang katahimikan ng mga opisyal na kampo ay binibigyang-kahulugan ng sari-saring paraan. Para sa ilan, ito’y senyales ng may tinatago; para sa iba, ito’y pagsunod sa payo ng legal counsel. Ang katahimikan, tulad ng ingay, ay hindi awtomatikong ebidensiya.

Sa gitna ng lahat, ang pinakamahalagang tungkulin ng mambabasa ay manatiling mapanuri. Ang paghingi ng sources, ang paghihiwalay ng opinyon sa ulat, at ang pag-unawa sa proseso ay mga hakbang laban sa maling impormasyon. Ang isang viral na pamagat ay hindi kapalit ng beripikadong katotohanan.

Kung may lalabas mang opisyal na dokumento o pahayag, iyon ang tamang sandali para suriin ang mga implikasyon. Hanggang sa mangyari iyon, ang mga kwento ay mananatiling nasa antas ng claim—hindi hatol. At sa legal na mundo, ang pagkakaibang iyon ang nagtatakda ng katarungan.

Sa huli, ang tanong na dapat manatili ay hindi kung gaano kabigat ang headline, kundi kung gaano katibay ang ebidensiya. Ang kasaysayan ay paulit-ulit na nagpakita na ang katotohanan ay bihirang sumunod sa ingay. Madalas, ito’y dumarating nang tahimik—kasabay ng mga dokumentong hindi kayang palitan ng spekulasyon.

Habang patuloy ang diskurso, manatiling bukas ang isipan ngunit sarado sa konklusyong walang basehan. Sa pagitan ng umano at patunay, nariyan ang responsibilidad—sa nagsasalita, sa nagbabahagi, at sa nagbabasa.