Sa bawat pag-ikot ng orasan, isang pamilyar at masakit na katotohanan ang muling sumasabog sa kamalayan ng sambayanang Pilipino: ang bulok at malawak na katiwalian na tila hindi na natitinag. Sa ilalim ng kasalukuyang administrasyon, ang mga isyung ito ay nagmistulang lason na dumadaloy sa bawat ugat ng pamahalaan, habang ang mga pangako ng “pagbabago” ay nananatiling hungkag at walang laman. Isang matinding pagtalakay at pagbubunyag ang nangyari, na naglantad ng mga sensitibong isyu—mula sa pagiging “budol” ng isang komisyon hanggang sa konstitusyonal na papel ng gabinete sa pagwawasto ng direksyon ng bansa—na nagpapahiwatig na may “lihim na hindi mabubunyag at walang baho ang hindi aalingasaw.”

Ang sentro ng usap-usapan, na nagdulot ng malalim na pagdududa at pagkadismaya sa publiko, ay ang Independent Commission for Infrastructure (ICI). Sa simula pa lang, ang ideya ng isang “independent” na komisyon na lilitis sa mga kaso ng katiwalian sa imprastraktura ay tila isang nakakabighaning panukala. Ngunit sa paglipas ng panahon, lalo itong lumalabas na isa lamang balatkayo—isang façade na sinadyang itayo upang pagtakpan ang mas malalaking anomalya.

Ang ICI: Isang “Budol” na Ginawa Upang Pagtakpan ang “Malalaking Isda”

Ayon sa matitinding pagtuligsa, ang ICI ay tahasang tinawag na “budol” o panlilinlang, isang “mahinang klaseng nilalang” na ginamit umano upang mag-forestall o sapawan ang mas agresibong imbestigasyon ng Senate Blue Ribbon Committee. Ang mga basehan sa pagtawag dito ng “budol” ay nakakabahala:

Kakulangan sa Tunay na Independensya: Paano magiging tunay na independent ang isang komisyon kung ang lahat ng miyembro nito ay itinalaga mismo ni Pangulong Marcos Jr.? Ang direktang pagtatalaga mula sa Malacañang ay nagpinta ng malaking tanong sa kanilang kakayahang kumilos nang walang bahid ng pulitikal na impluwensya o utang na loob.

Kawalan ng Kapangyarihan: Ang pinakamalaking butas sa ICI ay ang kawalan nito ng kapangyarihang mag-subpoena ng mga testigo o dokumento, at ang kakayahang mag-cite for contempt. Walang silbi ang isang imbestigador na walang legal na ngipin para pilitin ang paglabas ng katotohanan. Sila ay nagmistulang mga tiktik na walang warrant o badge na iginagalang ng batas.

Selective Justice: Ang masakit na katotohanan ay ang tanging maliliit na empleyado lamang ng DPWH ang nakulong at kinasuhan, habang ang “malalaking isda” na may malalaking pangalan at impluwensya—tulad nina Manny Bunoan, Yusef Adrian Bersamin, Yusef Trijib Olaybar, at maging si Secretary Amina Pangandaman—ay hindi iniimbestigahan o, mas malala pa, pinayagan lang na lumabas ng bansa. Ang hustisya ay tila bulag, hindi dahil sa pantay na pagtingin, kundi dahil sa selektibong pagtuon lamang sa mga walang kalaban-laban.

Piniling Imbestigasyon: Walang pumasok sa radar ng ICI ang matagal nang isiniwalat na Ilocos Norte Flood Control Projects Anomaly ni dating Gobernador Chavit Singson. Bakit ang Davao ang pinagtutuunan ng pansin? At bakit hindi pinapansin ang “mahiwagang Paragraph 30” ng testimonya ni Curly Descaya na nagbanggit ng DPWH Region 1 at Ronel Tan? Ito ay nagpapahiwatig na ang ICI ay hindi naghahanap ng katotohanan, kundi naghahanap ng narrative na makatutulong sa administrasyon.

Hindi kataka-taka na ang dalawang respetadong personalidad—sina Rogelio “Babe” Singson, dating kalihim ng DPWH sa ilalim ni Pangulong Noynoy Aquino, at si Mayor Benjamin Magalong—ay nagbitiw sa ICI. Ang kanilang pagbibitiw ay hindi lamang simpleng pag-alis; ito ay isang malinaw na pahayag ng kawalan ng tiwala sa kakayahan, o mas matindi, sa sinseridad ng komisyon. Ito ay isang panawagan sa iba pang miyembro ng ICI, tulad ni Ms. Rosana Fajardo (Country Managing Partner ng SGV), na tularan si Singson. Ang pagprotekta sa personal na integridad at kredibilidad ay mas mahalaga kaysa manatili sa isang tanggapan na nagiging kasangkapan lamang sa cover-up.

Ang Boses ng Katotohanan at ang Pagsikil sa Kalayaan sa Pagsasalita

Habang ang mga tila sangkot sa malalaking katiwalian ay nakakalaya, ang mga taong may tapang na magpahayag ng katotohanan ay ginigipit. Isang nakakagulat na halimbawa ay ang pagsuspinde kay Congressman Kiko Barzaga. Ang kanyang “krimen” ay ang pagpapahayag lamang ng kanyang nakikita at nalalaman sa loob mismo ng Kongreso. Sa halip na purihin at protektahan, siya ay mabilis na sinuspinde ng mga tinawag na “young guns” ng Kongreso—mga indibidwal na inilarawan na nawalan ng integridad at dignidad sa murang edad, o “gunyang.”

Ang mabilis na pagkilos laban kay Barzaga ay mas lalong nagpapatingkad sa kawalan ng katarungan kumpara sa kawalan ng aksyon laban sa 67 kontraktor na sangkot sa flood control funds anomaly. Ang isang whistleblower ay sinisikil, habang ang mga magnanakaw sa kaban ng bayan ay hinahayaan. Isang mahalagang tagapagbantay at tagapagbalita sa loob ng mababang kapulungan ang pinatahimik, na nagpapatunay na sa kasalukuyan, ang pagsasabi ng totoo ay mas delikado kaysa sa pagnanakaw.

Konstitusyon: Ang Huling Tanggulan Laban sa Katiwalian

Sa gitna ng pagkalat ng katiwalian at tila kawalan ng pag-asa, ang Saligang Batas ng Pilipinas ay nananatiling huling tanggulan. Isang detalyadong pagpapaliwanag sa mga probisyon ng Konstitusyon ang nagbigay-liwanag sa mga mekanismong legal na maaaring gamitin upang ituwid ang maling direksyon ng bansa.

Binigyang-diin ang Article 7, Section 8, na tumatalakay sa apat na pamamaraan upang mabakante ang tanggapan ng Pangulo: kamatayan, permanent disability, pagtanggal sa pwesto (removal from office), at pagbibitiw (resignation). Ito ay malinaw na nakasulat sa pinakamataas na batas ng bansa, na nagpapatunay na ang mga panawagan para sa “Marcos resign” o “removal from office” ay HINDI sedisyon o inciting to sedition. Ito ay isang lehitimong paggamit ng mga karapatan sa ilalim ng Konstitusyon at ang kalayaan sa pagsasalita at pagpapahayag ng mamamayan.

Ngunit ang mas matindi at hindi gaanong nauunawaan ng marami ay ang Article 7, Section 11, Paragraph 2, na nagbibigay ng matinding kapangyarihan sa mga miyembro ng gabinete. Malinaw na isinasaad dito na ang mayorya ng gabinete ay maaaring magpadala ng nakasulat na deklarasyon sa Senate President at Speaker of the House upang opisyal na ipahayag na hindi na kayang gampanan ng Pangulo ang kanyang tungkulin. Kung mangyari ito, ang Bise Presidente ay agad na pansamantalang uupo bilang Pangulo. Kung tututol ang Pangulo, may kapangyarihan ang Kongreso na magpasya sa isyu.

Ito ang dahilan kung bakit ang Gabinete ay hindi lamang secretaries o advisers; sila ay may kritikal na papel na ginagampanan bilang tagapagbantay ng estado. Sa harap ng “massive corruption,” “looting of public funds,” at maging ang mga nakakagulat na testimonya tulad ng “drug addiction” na isiniwalat ng kapatid mismo ng Pangulo, ang mga miyembro ng gabinete ay hindi maaaring manatiling tahimik at complacent. Sila ay hinihikayat na gawin ang dalawang bagay:

“Do a Rogelio Babe Singson”: Magbitiw upang mapangalagaan ang kanilang integridad, na nagpapakita ng isang malinaw na paninindigan laban sa katiwalian at maling pamamahala.

Gamitin ang Konstitusyonal na Kapangyarihan: O, mas makabuluhan, gamitin ang kanilang kapangyarihan sa ilalim ng Article 7, Section 11, upang ituwid ang maling direksyon ng bansa.

Panlalait sa Dignidad ng Pilipino at ang Panawagan sa Aksyon

Ang pagkadismaya ng publiko ay lalong tumindi nang imungkahi ng Malacañang ang P500 budget para sa Noche Buena ng bawat pamilyang Pilipino. Ito ay hindi lamang isang nakakainsultong mungkahi; ito ay “panlalait at pang-iinsulto sa ating dignidad,” lalo na’t ito ay nagmumula sa isang administrasyong inakusahan ng massive corruption. Sa harap ng mga ulat na ang Pilipinas ay pangatlo sa pinaka-corrupt na bansa sa Southeast Asia (pagkatapos ng Myanmar at Cambodia) sa 2025, ang ganitong mga mungkahi ay nagpapakita ng kawalang-pakialam sa tunay na kalagayan ng mga mamamayan.

Ang laban sa katiwalian ay hindi dapat maging isang “trillion peso rally” na anti-corruption ngunit hindi naman kayang pangalanan ang mga corrupt. Ang laban ay nasa kamay ng bawat Pilipino. Ang panawagan ay malinaw: huwag yumuko, huwag matakot, at igiit ang mga karapatan sa ilalim ng Saligang Batas. Ang mga pulis at sundalo ay inihikayat na sundin lamang ang “lawful orders” at huwag protektahan ang mga nagnanakaw sa buwis ng bayan, sapagkat ang kanilang loyalty ay dapat nasa Konstitusyon at sa Bayan, hindi sa mga tiwali.

Ang paglaban sa katiwalian ay hindi sedisyon; ito ay patriotismo. Ito ay isang kontribusyon sa nation building sa pamamagitan ng pagtitiyak na ang antas ng pampublikong diskurso ay mataas at ang paninindigan ay independent at principled. Ang layunin ay hindi lamang para sa kasalukuyan, kundi para sa susunod na henerasyon.