Sa gitna ng deliberasyon para sa 2026 National Budget, isang bilyon-bilyong pisong pondo ang naging sentro ng mainit na usapan sa loob at labas ng Senado. Ang Medical Assistance to Indigent and Financially Incapacitated Patients (MAIFIP) ng Department of Health (DOH), na may panukalang pondo na umaabot sa ₱51.6 bilyon, ay kasalukuyang binabatikos dahil sa sistemang tila nagiging mitsa ng “political patronage.”

Habang ang administrasyong Marcos ay naglalayon na palawakin ang benepisyo ng PhilHealth at zero-balance billing, ang MAIP ay nananatiling nakatali sa isang sistemang nangangailangan ng “guarantee letter” mula sa mga mambabatas. Ito ang sistemang nais buwagin ni dating Senate President Tito Sotto upang masigurong ang tulong ay diretso sa mga pasyente at hindi nagiging kasangkapan sa pagpapabango ng pangalan ng mga pulitiko.

Ang “Political Patronage” sa Likod ng Guarantee Letter
Ayon sa political analyst na si Coach Jarret, ang kasalukuyang setup ng MAIP ay naglalagay sa mga mahihirap na pasyente sa ilalim ng kapangyarihan ng mga senador at kongresista. Upang makakuha ng tulong sa pagpapagamot, kailangang lumapit ng pamilya ng pasyente sa opisina ng isang pulitiko para sa isang guarantee letter.

“Kailangan niyo hong kuhanin ‘yung guarantee letter na ‘yan sa inyong pulitiko… Nandoon ‘yung benepisyo niya sa pagpo-promote ng sarili,” paliwanag ni Coach Jarret. Binigyang-diin niya na bagama’t may line item ang pondo sa budget, ang pagdaan nito sa diskresyon ng mga mambabatas ay nagreresulta sa “political patronage” kung saan ang tulong na galing sa kaban ng bayan ay nagmumukhang utang na loob mula sa pulitiko.

Ang Hamon ni Tito Sotto at ang Pagkontra ni Bong Go
Suportado ni Coach Jarret ang plano ni dating Senate President Tito Sotto na alisin ang pakikialam ng mga mambabatas sa pondong ito. Ang layunin ng panukala ay gawing diretso ang pondo sa DOH, PhilHealth, at maging sa mga pribadong ospital upang ang mga indigent patients ay hindi na kailangang magmakaawa sa mga opisina sa Kongreso.

Gayunpaman, ang planong ito ay tila babangga sa interes ng ilang mambabatas, partikular na si Senator Bong Go, ang tinaguriang “Father of Malasakit Centers.” Ayon sa ulat, si Go ay “nanggigigil” tuwing may nagtatangkang pakialaman ang MAIP dahil ito umano ang bumubuhay sa kanyang political branding. Napansin din ang naging insidente kung saan biglang na-hospital ang senador dahil sa hypertension noong umaga ng deliberasyon, ngunit nakita namang dumalo sa isang kasal kinagabihan.

Malasakit Centers: Serbisyo o Duplikasyon?
Binatikos din ni Coach Jarret ang Malasakit Centers Act, na aniya ay isinabatas lamang upang pabanguhin ang pangalan ni Bong Go. Ang Malasakit Center ay nagsisilbing one-stop shop para sa apat na ahensya: DSWD, DOH, PCSO, at PhilHealth. Ngunit ayon sa vlogger, ang pondo ay nanggagaling pa rin sa mga ahensyang ito at wala namang sariling budget si Bong Go na ginagastos.

“Ito si Bong Go sumisikat pero wala siyang ginagastos… Ang tulong lang ni Bong Go doon ay papel at tinta,” dagdag pa ni Coach Jarret. May mga alegasyon pa ng “ambulance chasing” kung saan may mga specific na tao sa loob ng mga ospital na nag-aalok ng guarantee letters mula sa opisina ni Go upang masigurong sa kanya mapupunta ang pasasalamat ng pasyente.

Tungo sa Tunay na Universal Health Care
Ang panawagan ng mga kritiko at ni Tito Sotto ay simple: gawing system-based at hindi politically-mediated ang healthcare sa Pilipinas. Sa ilalim ng Universal Health Care Law, ang PhilHealth dapat ang pangunahing tagabayad ng mga gastusing medikal. Ang paggamit sa ₱51.6 bilyong MAIP budget bilang “health pork barrel” ay nakikita bilang balakid sa pag-unlad ng sistemang pangkalusugan.

Sa huli, ang bawat sentimo ng ₱51.6 bilyon ay pera ng taumbayan. Ang pagtanggal sa mga guarantee letters ay isang malaking hakbang upang matiyak na ang kalusugan ay isang karapatan, at hindi isang pabor na kailangang ipagpasalamat sa isang pulitiko.