“Minsan, ang pinakamadilim na gabi ang siyang nagtatago ng katotohanang kayang baguhin ang kapalaran ng dalawang taong hindi kailanman dapat magkakilala.”

Ako si Kislap—isang batang walang tahanan, walang pamilya, at walang kahit anong bagay na maituturing kong akin, maliban sa isang gutóm na pusang puti at ang tibok ng puso kong pilit na kumakapit sa buhay. Akala ko noon, ang sementeryo ng mga anino ang hulíng lugar na maaaring pag-ugatan ng pag-asa. Ngunit nang gabing iyon… natagpuan ko ang isang kwento na bumulabog sa katahimikan ng lupa mismo—isang kwento ng pag-ibig, pagtataksil, at muling pagkabuhay.

At ito ang kwento ko.

Ang gabi noon ay mas tahimik kaysa karaniwan. Ang mga anino ng malalaking akasya ay parang mga malamig na daliring nakahawak sa paligid ng sementeryo. Nakapulupot ang dilim sa bawat sulok, at ang hangin ay may dalang lamig na hindi ko maintindihan kung galing sa panahon… o sa kaluluwa.

Katatapos ko lamang hatiin ang tanging tinapay na natira ko para ibigay kay Puting, ang puting pusang laging kasama ko. Sa mundong puno ng libingan, siya ang nag-iisang nilalang na hindi kailanman lumayo sa akin.

Habang naglalakad ako sa pagitan ng mga puntod upang hanapin ang mga alay na makakatulong sa akin sa pag-survive, bigla kong narinig ang isang kaluskos. Hindi ito tunog ng hangin. Hindi rin tunog ng hayop. May ritmong hindi ko maipaliwanag—mahina ngunit desperado. Parang may kumakalmot… mula sa ilalim.

Unang tumalon ang isip ko sa mga kwentong multo na paulit-ulit ikinukuwento ng mga matatanda tuwing piyesta. Ngunit may isang bagay sa tunog na iyon na hindi kagaya ng multo. Hindi siya malamig. Hindi siya bulaos. Siya ay parang… humihingi ng tulong.

Gusto ko sanang tumakbo. Nanginginig ang mga tuhod ko. Ngunit bigla kong naalala ang huling bilin ng mama ko bago siya sumuko sa karamdaman:

“Kislap… kahit anong mangyari, tumulong ka. ’Yan ang magbabantay sa puso mo kahit wala ka nang ibang kasama.”

At dahil doon, lumapit ako.

Nang silipin ko ang lupa sa paanan ng isang lumang akasya, napansin kong sariwa pa ang tambak—mas madilim, mas basa, at wala pang damo. Parang bagong hukay. Parang…

Parang may inilibing na hindi dapat inilibing.

Lumuhod ako, halos manginig ang kamay, at bumulong:

“May tao ba diyan…?”

Sumagot ang lupa. Isang ungol na punô ng sakit, parang boses na nakikipag-agawan sa huling hininga.

Hindi na ako nagdalawang-isip.

Gamit ang kamay kong halos puro sugat at putik, nagsimula akong maghukay. Bumilis ng bumilis ang tibok ng puso ko. Nakagat ko ang labi ko para pigilan ang takot. Hindi ko alam kung gaano katagal akong naghukay, ngunit nang maramdaman kong sumayad ang daliri ko sa tela, napasinghap ako.

Tela.

At pagkatapos—isang kamay.

Maputla. Malamig. Pero nang hawakan ko… gumalaw.

May buhay.

“Sandali lang! Huhukayin kita! Huwag kang bibitaw!” sigaw ko, kahit alam kong baka hindi niya ako naririnig.

Pinagpatuloy ko ang paghuhukay hanggang sa makita ko ang braso, ang balikat, at unti-unti, ang mukha.

At doon ko siya unang nakita: isang babaeng halos wala nang malay, natatakpan ng putik, at may bakas ng luha kahit halos hindi na siya makaiyak.

Si Amara Diwata.

Pag-angat ko sa kanya palabas ng hukay, mabigat siya ngunit ginamit ko ang lahat ng lakas na mayroon ako. Ang malamig na lupa ay halos sumama sa bawat galaw ko. Sa tulong ni Puting na paulit-ulit na umuungol at naglalakad sa paligid na parang nagbabantay, nagawa kong hilahin si Amara sa ibabaw.

Humihingal siya. Nanginginig. Ang paghinga niya ay parang pinipiga ng hangin ang dibdib niya.

“Ta… tubig…” bulong niya.

Tumakbo ako. Sa lumang gripo malapit sa lumang mausoleo, nakakuha ako ng kaunting tubig gamit ang basag na plastik na bote. Binalikan ko siya at dahan-dahang pinainom.

Nang makita kong bahagya siyang nakakahinga, doon ko napansin ang kwintas sa kanyang leeg—isang kumikinang na diyamante kahit natabunan ng lupa. Mamahalin. Parang galing sa isang mundong malayo sa buhay na mayroon ako.

“Anong nangyari sa’yo?” tanong ko nang marahan.

Mahina ang boses niya ngunit bawat salita ay parang kutsilyong inuukit sa gabi.

“Ang asawa ko… si Datu… siya ang nagbaon sa akin. At ang katulong kong pinagkatiwalaan ko… si Halya… sila ang nagtaksil sa akin. Gusto nila akong mawala. Gusto nila ang lahat ng sa akin.”

Hindi ako nakapagsalita agad.

Paano nagagawa ng isang tao ’yon? Paano niya nagawang ilibing ng buhay ang taong sinumpaan niyang mahalin?

At higit pa…

Paano nakaligtas ang babaeng ito?

Habang inaayos ko ang paghinga niya, nakita kong nanginginig ang kanyang mga kamay. Ngunit sa likod ng takot na iyon, may apoy sa kanyang mga mata—isang apoy na hindi ko pa nakikita sa kahit sinong nakausap ko.

“Bakit ikaw…?” bulong niya. “Bakit ikaw ang nakahanap sa akin?”

Napanguso ako.

“Hindi ko alam. Boses mo siguro ang tumawag sa akin. O baka kailangan mong mabuhay ngayon.”

At sa unang pagkakataon, ngumiti si Amara—mahina ngunit totoo.

Pinatuloy ko siya sa munting barong-barong ko—kahit manipis ang bubong gawa sa karton at yero, kahit ang sahig ay lupa, kahit wala akong maialok kundi tubig at isang napunit na kumot.

Nang gabing iyon, habang nagpapahinga siya, ikinuwento niya ang lahat:

Kung paano nagsimula ang lahat sa pag-ibig.

Kung paano naging malamig ang mga mata ng lalaking akala niya’y magiging tahanan niya.

Kung paano siya naniwalang ligtas siya… hanggang sa huling gabing nilason pala ang kanyang alak.

Kung paano siya isinakay sa van at dinala sa sementeryo.

Kung paano siya ipinasok sa hukay ng mga taong pinakamalapit sa puso niya.

Habang nagsasalita siya, hindi ko mapigilang lamunin ang luha ko.

Kung ako, isang batang ulila, ay iniwan ng mundo…

Siya, isang reyna sa mata ng marami, ay pinatay ng dalawang taong minahal niya.

Kinabukasan, nang humupa na ang takot at nakakalakad na siya kahit papaano, tumingin siya sa akin.

“Kislap,” sabi niya, “kailangan kong bumalik. Kailangan kong patunayan na buhay ako. Kailangan kong harapin sila.”

Umiling ako.

“Delikado. Babalikan ka nila.”

Ngumiti siya—ngiting hindi ko makalimutan.

“Kaya kailangan kita.”

Napatigil ako.

“Ako?”

“Kung may isang tao sa mundong ito na hindi sumusuko… ikaw ’yon.”

Hindi ko alam kung bakit. Hindi ko alam kung paano. Pero sa unang pagkakataon sa buhay ko, naramdaman kong may nagtitiwala sa akin. Ako, isang batang walang pangalan sa lipunang ginagalawan nila.

At doon nagsimula ang laban.

Sa bawat araw na lumipas, tumatag ang lakas ni Amara. Tinuruan ko siyang gumalaw sa dilim ng sementeryo, kung paano makinig sa bawat yabag, kung paano umiwas sa panganib. Kapalit nito, tinuruan niya akong manindigan, humawak sa pag-asa, at tumingin sa sarili ko hindi bilang isang palaboy… kundi bilang isang tao na may halaga.

Hanggang sa gabi na napagdesisyunan naming tumalikod sa takot.

Gabi kung kailan haharapin namin si Datu at si Halya.

Gabi kung kailan babawiin ni Amara ang buhay na ninakaw sa kanya.

Nang muli naming tahakin ang Villa Maharlika, hindi ko alam kung mas mabilis ang tibok ng puso ko o ang sigaw ng hangin sa paligid namin. Tahimik ang buong villa. Ang liwanag ng mga poste ay nagtatapon ng mahabang anino sa lupa.

At nang bumukas ang pinto…

Nandoon si Datu.

At si Halya.

Nanlaki ang mata nila nang makita si Amara—buhay, nakatayo, at mas matatag kaysa dati.

Para silang nakakita ng multo.

Pero ako ang unang humakbang pasulong.

“Hindi multo ang kaharap ninyo,” sabi ko. “Ang kaharap ninyo ay ang kasalanan ninyo.”

Ang sumunod na nangyari ay isang gabing hinding-hindi ko malilimutan.

Sigawan.

Pag-amin.

Pagtakbo.

Paghabol.

At sa huli—hustisya.

Nabunyag ang mga kasalanan nila. Nabulgar ang mga lihim na itinago nila sa ilalim ng karangyaan. At sa mismong lugar kung saan binalak nilang tapusin ang buhay ni Amara, doon din nagtapos ang kanilang kasinungalingan.

At ako?

Ako, si Kislap—ang batang akala ng mundo ay walang silbi at walang lugar—ay naging saksi, tagapagligtas, at kaibigan ng isang babaeng muling ipinanganak mula sa lupa mismo.

Sa huling gabi ko sa sementeryo ng mga anino, tumingin ako sa mga puntod na nagsilbing tahanan ko. Tahimik. Payapa. Wala na ang kaluskos ng takot.

Lumapit si Amara at hinawakan ang balikat ko.

“Kislap,” sabi niya, “handa ka na bang iwan ang lugar na ito?”

Tumingin ako sa kanya.

“Kahit saan ako magpunta… basta may rason akong mabuhay.”

At ngumiti siya.

“At ako ang magiging unang magbibigay sa’yo ng rason.”

At doon nagsimula ang bagong kabanata ng aming mga buhay—dalawang taong pinagbuklod ng kadiliman, ngunit parehong piniling lumaban para makita muli ang liwanag.

Kung handa ka, maaari mo nang ipadala ang susunod na sub o pamagat.
Nandito ako—handa lagi para gawin itong kwentong hindi mo malilimutan.