“May mga gabing tahimik… hanggang sa may kumatok na anino sa buhay ko at binago ang lahat.”

Ako si Ernesto Mendoza, ang taong pinaniwalaang wala nang inaalagaan kundi lupa, kabayo, at katahimikan. Sa loob ng sampung taon, iyon lang ang mundong ginagalawan ko. Walang bisita. Walang gulo. Walang sinuman.

Pero mali ang sinumang nag-aakalang kayang protektahan ng katahimikan ang isang taong matagal nang basag sa loob.

At isang gabi, bumalik sa akin ang alon ng buhay—hindi sa anyo ng unos, kundi ng isang inang duguan at dalawang batang takot na takot.

At doon nagsimula ang kwentong hindi ko hiningi… pero marahil, matagal ko na palang kailangan.

I

Sanay ako sa katahimikan ng Sera Azul Farm—ang ugong ng hangin, ang paghampas ng ulan, ang pagaspas ng mga dahon kapag naghahabulan ang gabi’t anino. Kaya nang may marinig akong kakaibang kaluskos sa gitna ng bagyo, alam kong hindi iyon hayop. Hindi iyon hangin. May iba.

Bitbit ang flashlight, pumasok ako sa kamalig. At nang itutok ko ang ilaw sa pinakaliblib na sulok, tumigil ang mundo ko.

Tatlong pares ng mata ang nakatitig sa akin.

Isang babaeng nakayuko, yakap ng mahigpit ang dalawang batang nangangatog. Punit ang damit niya, may dugo sa mukha, may pasa sa braso at hiwang namamaga. Hawak ko ang flashlight pero pakiramdam ko ako ang nahulugan ng dilim.

“Pakiusap… huwag kang tumawag ng pulis.”

Halos bulong lang niya, basag ang boses.

At doon ko unang narinig ang pangalan niya.

Natalya.
At ang mga anak niyang sina Roberto at Lourdes.

II

Hindi ko alam kung paano ko dapat tumugon. Sanay akong mag-isa. Sanay akong walang inaasahan at walang umaasa sa akin. Pero hindi ako handa sa tingin ng batang lalaki—matatag, takot, at waring sanay na sa sakit. At hindi dapat maging normal iyon kahit kanino.

“Kumain na ba kayo?” tanong ko.

Umiling si Natalya. “Yung natira po… sa mga bata ko na lang.”

Gutom. Takot. Panganib. Lahat iyon ay nakita ko na noon—sa sarili kong ina noong kami man ay halos walang-wala.

At doon ko napagtanto: hindi ko kayang ipagtabuyan sila.

“Sumama kayo,” sabi ko sa wakas.

Nagulat siya, pero hindi ako umatras.

“Hindi kayo matutulog sa kamalig. May bahay ako. May pagkain. May kama. Kung hindi kayo lalakad, bubuhatin ko kayo.”

At iyon ang saglit na naputol ang pader na itinayo ko sa loob ng maraming taon.

III

Sa loob ng bahay, kitang-kita ko ang tunay na kalagayan ni Natalya. Hindi lang pasa, hindi lang sugat—may mga hiwang may impeksiyon, pamamaga, at lagnat na halos umuusok sa balat niya. At nang bumagsak siya sa pasilyo bago sumikat ang araw, alam kong delikado na.

Binuhat ko siya. Parang wala siyang bigat. Parang ilang ulit siyang nalampasan ng gutom para unahin ang mga bata.

Habang inaasikaso ko ang mga sugat niya gamit ang mga gamot ng mga kabayo, nakita ko ang gulat sa mata niya.

“Alam mo ang ginagawa mo,” mahina niyang sabi.

“Matagal na akong nag-aalaga ng hayop.”

Nagtama ang tingin namin.

“Ikaw… bakit alam mo ang mga teknik sa beterinaryo?”

Tahimik siya ng ilang segundo, tapos nagsalita.

“Veterinaryo ako noon. Apat na taon. Bago siya… pinatigil ako.”

“Siya?”

“Rodrigo Perez.”

Ang pangalan na iyon… parang maitim na aninong dumaan sa hangin. At doon ko narinig ang kwento niya—kwento ng isang babaeng niloko, binulag, inalipin, sinaktan.

At kwento ng isang batang lalaking halos araw-araw pinaparusahan ng walang kasalanan.

IV

Hindi ako madaling mabulabog, pero nang ikuwento ni Natalya ang buhay niya kasama si Rodrigo—mahigpit ang kamao kong halos pumutok ang ugat. Nakita kong halos mabasag si Roberto tuwing mababanggit ang pangalan ng lalaking iyon. At tuwing tititig siya sa akin, may halong takot at pag-asang pilit niyang tinatago.

“Sinasaktan niya ang anak mo,” sabi ko.

Tahimik si Natalya bago tumango.

“Higit pa sa sakit… kinokontrol niya kami. Sinabi niyang walang maniniwala sa akin. Na may koneksyon siya kahit saan.”

“Tama na,” bulong ko. “Ligtas na kayo rito.”

Pero ngumiling siya.

“Hindi po. Hahanapin niya kami. At kapag nalaman niyang tumakas kami…”

Bago pa niya tapusin, inunahan ko na siya.

“Dalawa lang ang trabahador ko rito. Dumadating sila umaga at umaalis pagsapit ng hapon. Hindi nila kayo makikita. At hindi ko kayo isusumbong.”

Tumingin siya sa akin na parang hindi makapaniwala.

“Bakit mo kami tinutulungan?”

Huminto ako. Hindi ako sanay sa ganitong tanong.

“Kasi nakita ko na yang tingin na ‘yan,” sagot ko.

“A-anong tingin?”

“Ang tingin ng taong nawalan na ng lahat… pero hindi sumusuko.”

V

Nang gabing iyon, habang sinusuri ko ang listahan ng gastusin, bigla akong napabalikwas. May hiyawan. Sigaw ng bata. Sigaw ng takot.

Tumakbo ako sa silid nina Roberto.

Nandoon siya—nakaupo, nanginginig, umiiyak nang hindi bumubuka ang bibig. Nakapikit, pero malinaw na bihag siya ng bangungot.

“No, Dad… pakiusap… hindi ko sinasadya…”

Bumigat ang dibdib ko.

Lumapit ako at dahan-dahang hinawakan ang balikat niya.

“Roberto. Ligtas ka. Wala nang sasakit sa’yo.”

Dahan-dahang dumilat ang bata. At nang makilala niya ako, unti-unting humupa ang panginginig ng balikat niya. Napasinghot siya—iyong uri ng pag-iyak na walang tunog pero punong-puno ng sakit.

At naramdaman ko kung paano unti-unting gumuho ang isa pang pader sa loob ko.

VI

Kinabukasan, nagising si Natalya nang mas mahina pero mas malinaw ang isip. At doon niya ako tinanong muli:

“Hanggang kailan kami dito?”

“Hanggat kailangan,” sagot ko.

“Pero delikado—”

“Alam ko.”

“Pwede kang mapasama dahil sa amin.”

Tinignan ko siya nang diretso.

“May mga bagay na hindi mo pinaplano… pero alam mong tama kapag dumating.”

Hindi na siya nagsalita.

At sa unang pagkakataon, nagmukhang hindi lang takot ang nasa mga mata niya—may bahagyang pag-asa na.

VII

Lumipas ang magdamag na iyon na may bagong bigat at bagong liwanag. Parang muling nagkaroon ng buhay ang lumang bahay. Parang may dahilan na muling magising nang maaga at maghanda ng almusal. Parang may kahulugan na ang katahimikan.

At sa unang pagkakataon sa napakahabang panahon, hindi ako mag-isa sa hapag-kainan.

Si Lourdes—masigla na nang kaunti—nakayakap pa rin sa manikang sira-sira.

“Uncle,” tanong niya habang kumakain,
“May maliit ka bang kabayo?”

Ngumiti ako. “Meron.”

“Pwede ko bang makita?”

“Kapag magaling na si Mama mo.”

Tumango siya, masigla, parang walang bakas ng gabing dumaan.

Nilingon ko si Roberto. Tahimik. Ngunit sa unang beses, may bahagyang lambot sa mata niya.

At doon ko naunawaan:

Hindi sila pasanin.

Sila ang nagpaalala sa akin kung paano maging tao ulit.

VIII — Wakas

Hindi ko alam kung anong darating bukas—kung aabutin ba sila ng lalaking hinahabol ang kanilang anino, o kung may panganib na kakatok sa bukid ko anumang araw.

Pero isang bagay ang sigurado:

Hindi ko sila iiwan.

Hindi ko hahayaang bumalik sila sa impiyernong pinanggalingan nila.

At kung darating si Rodrigo?

Sana handa siya.

Dahil ako si Ernesto Mendoza.
At ang tahimik kong buhay ay tapos na.

Ngayon… may dahilan na akong lumaban.