“Kung may pangarap ka, kahit gaano kahirap ang buhay, huwag mong hayaang sirain ito ng takot o pangungulila.”

Mainit ang hangin sa hapon nang pauwi ako, si Liana Robles, mula sa maliit na kolehiyo sa bayan. Nakalaylay ang backpack sa isang balikat, at sa kabilang kamay ay hawak ko ang lumang reviewer sa accounting. Sana’y nakapag-business administration na ako sa ikalawang taon, kung hindi lang dahil sa biglaang utang ng pamilya namin.

“Nak, kumain ka na ba?” bungad ni Mama, si Marites, habang ako’y pumasok sa maliit naming bahay na gawa sa pinagtagpi-tagping plywood at pawid. Umikot ang mata ko sa init, sa pawis sa noo, ngunit pinilit kong ngumiti. “Opo, Nay, doon na po sa cantina,” sagot ko.

Lumapit ako sa ina at tinulungan siyang magbukas ng kalan. Sa gilid ng sala, nakaupo si Papa, si Rodel, nakatungo sa mesa at hawak ang ilang papel: resibo, listahan ng utang sa palengke, at mga tala ng gastos. Napansin ko ang lalim ng guhit sa noo niya.

“Pa, may problema po ba ulit sa tindahan?” maingat kong tanong.

Napabuntong-hininga si Papa. “Sarado na ang tindahan, anak… Wala na tayong panustos sa paninda. Wala na ring palugit si Aling Baby sa atin.”

Parang lumamig ang paligid sa akin. Ang maliit naming sari-sari store ang pinagkukunan ko ng baon, ng bigas, ng kuryente. Ibig sabihin, hindi ko maipagpapatuloy ang pag-aaral sa kolehiyo sa susunod na sem.

“Liana,” pilit na boses ni Mama. “Pag-uusapan pa natin…”

“Hindi na po, Nay,” sagot ko, pilit na nagpipigil ng luha. Tumahimik ang sala. Naririnig lang namin ang mga batang naglalaro sa labas at ang tahol ng aso sa kapitbahay. Nanunubig ang mata ko, ngunit pilit kong pinigilan ang pagluha. “Okay lang po, Nay. Babalik pa rin naman ako sa school balang araw.”

Humawak si Mama sa kamay ko. “Pasensya ka na anak, kung may pera lang kami…”

“Huwag na po kayong humingi ng pasensya. Ako na po ang mangungutang para sa atin,” pilit kong ngumiti.

Ngunit nang pumasok ako sa kwarto, hindi ko na napigilan. Tahimik akong umupo sa kama, binuksan ang lumang notebook kung saan nakasulat ang mga pangarap ko: makapagtapos ng business administration, makapagtrabaho sa malaking kumpanya, makatulong sa mama at papa, at makapunta sa Japan. Sa gilid ng pahina, may drawing ng maliit na flag ng Japan na tinuruan sa akin ni Tio Haruto, kapatid ni Papa na matagal nang nagtatrabaho roon.

Kinabukasan, dumating si Tio Haruto dala ang dalawang supot ng tinapay at ilang delata. May kaunting uban, ngunit nandoon pa rin ang malakas niyang tawa. “Liana, my little Princess,” bati niya sabay yakap.

Matagal na po kayong nawala, hindi na kayo nagpaparamdam,” biro ko, ngunit may bakas ng lungkot sa kanyang mata. Umupo kami sa hapag at habang kumakain, napansin niya ang aking tahimik na mukha.

“Oh ano ito? Bakit parang nalungkot ang favorite kong estudyante sa Japan? Nasan na yung batang kaya magbasa ng hiragana?” tanong niya habang napapayo sa akin.

“Pio, stop na po muna ako sa school… Wala na pong pangtuition sina Mama at Papa,” mahina kong wika.

Napatingin si Tio Haruto kina Papa at Mama. “Pasensya na. Wala na rin akong ipon. Matagal na akong umuwi mula Japan… At yung naipon ko na, sa sarili nating problema rin napunta.”

Huminga siya ng malalim, saka tumingin sa akin. “Ngunit anak, hindi ibig sabihin nito tapos na ang pangarap mo.”

“Pero Tio, paano po ‘yun? Gusto ko po talagang makatapos… kahit Johnny Tres lang sa simula, basta makapasok lang ako sa malaking kumpanya,” mahina kong wika.

“Hindi mo kailangang sumuko sa pangarap mo, nak,” seryosong sagot ni Tio Haruto. “Sa Japan, maraming Pilipinong janitor sa malalaking building, pero mababait, masisipag, at karamihan, napupunta sa office work kalaunan. Marunong ka ng konting Japanese, baka maging daan iyon.”

Tumutulo ang luha sa aking pisngi. “Totoo po ba, Tio?”

“Huwag mong minamaliit ang trabaho, nak. Ang Johnny Tres, hindi lang tagalinis. Siya ang nakakakita sa lahat ng sulok. Kung papalarin, baka doon mo makilala ang mga taong makakatulong sa’yo at matutulungan mo rin,” paliwanag niya.

Kinagabihan, nakaupo ako sa mahabang bangko sa labas ng bahay, tinitingnan ang maulap na langit at malalayong ilaw sa bayan. Umupo si Papa sa tabi ko. Tahimik muna bago nagsalita.

“Liana, hindi kita pipilitin pumunta sa Maynila. Delikado roon. Maraming tukso, maraming loko. Pero ayokong manatili ka rito na nakatingin lang sa pader na unti-unting guguho.”

Napatingin ako sa kanya. “Pa, hindi ko po kayo iiwan. Gagawin ko lang po ito para mas matulungan kayo. Babalik at babalik po ako.”

“Basta pangako mo, mag-iingat ka roon. Huwag basta magtitiwala sa lahat, at huwag kalimutan magdasal,” sabi ni Papa.

Ilang linggo pa ang lumipas, nasa loob na ako ng masikip na bus, kasama si Nene Castañeda, kapitbahay namin na nag-ayos ng contact sa Maynila. Nasa kandungan ko ang maliit na bag na may tatlong pirasong damit, isang maayos na blusa, at ang lumang notebook ng pangarap.

“Text ka ha pagdating mo roon,” sabi ni Mama habang pinupunasan ang luha. “Huwag kang magpapagutom. Kapag wala ka ng pera, sabihin mo sa amin kahit mangutang kami.”

“Huwag kayong mag-alala, Nay. Ako na po ang mangungutang para sa atin,” pilit kong ngumiti sabay yakap.

Habang umaalis ang bus, unti-unting lumiliit sa paningin ko ang bahay, ang tindahang sarado, at ang mga taong minahal ko. Sa isip ko, paulit-ulit kong inuusal: makakapag-aral din ako ulit, makakatrabaho sa malaking kumpanya, makapupunta rin sa Japan.

Pagdating ng Maynila, sinalubong ako ng usok, traffic, at napakaraming gusali. Parang ibang mundo. Kinabukasan, maaga akong ginising ni Nene para sa interview sa Vergara Global Holdings.

“Diyan ka mag-a-apply, Liana,” sabi niya. “Dito nagtatrabaho ang pinsan ko, Johnny Tres din, pero malinis, aircon, at may benefits.”

Kinakabahan, pumasok ako sa lobby ng mataas na building, malamig ang hangin, makintab ang sahig, at dumaraan ang mga taong naka-corporate attire. Huminga ako ng malalim at nagdasal sa sarili, “Panginoon, bigyan niyo po ako ng tsansang makapasok dito.”

Tinawag ako ng sekretarya: “Next applicant, please. Miss Robles.” Napahigpit ang hawak ko sa envelope na may form 137, barangay clearance, at rekomendasyon ni Nene. Huminga ako ng malalim bago pumasok.

Sa loob, nakaupo si Ivana Pe, HR head, naka-blazer at maayos ang makeup. “So Miss Liana Robles, high school graduate, nakapag-college ng 2 years pero stop na dahil financial reasons. Handa ka bang magtrabaho ng maayos?”

“Opo ma’am, kahit anong schedule, kahit graveyard shift. Handa po ako,” sagot ko, halatang kinakabahan.

Tinanong ako kung bakit janitres at hindi fast food. “Gusto ko po kasing makapasok sa malaking kumpanya, ma’am. Marunong po ako ng konting Japanese. Baka po balang araw magamit ko.”

Tumango si Ivana, at pagkatapos ng ilang minuto, sinabi: “Kaya mo ba iyon?”

“Kakayanin ko po, ma’am,” mabilis kong sagot.

Ilang oras pa ang lumipas bago ako tinawag ulit para sabihing pasado ako. “Welcome to Vergara Global, Miss Robles,” sabi ni Bianca, HR staff, sabay abot ng form para sa uniform.

Kinabukasan, maaga akong pumasok. Isinuot ko ang simpleng uniporme, kulay navy blue, hawak ang mop at timba. “Uy, ikaw pala ‘yung bagong Johnny Tres,” bati ng isang binata, si Arvin Makiling. “Ako nga pala si Arvin. Dito ka assign sa lobby sa umaga.”

Simple lang ang payo niya: huwag haharang sa daan ng mga naka-suit, siguraduhing walang nakakalat kahit isang issue sa sahig, at kapag may bisita, lalo na foreigner, ay perpekto ang paligid.

Habang naglilinis sa pantry, dumaan si Selene Fahardo, nakataas ang heels at matinis ang tunog sa tiles. “Alam mo bang may meeting ang Japanese delegation mamaya?” matalim niyang sabi. Nagmadali akong punasan ang basang mesa.

Sa hallway, narinig ko ang usapan tungkol sa Hoshizora Industries, risk sharing, joint ventures, at cultural considerations. Malaki ang nakataya—isang bilyon. Nagpatuloy ako sa trabaho, ngunit palaging nakikinig, pinapakinggan ang bawat salitang dumadaan sa corridor.

Isang araw, habang nag-aayos ng tubig sa dispenser, pumasok ang Japanese reps. Kalmado ang mukha, bitbit ang briefcase. Isa sa kanila, si Takumi Sato, tila sanay sa boardroom. Kasunod niya si Gerald Pascual, translator ng kumpanya. Mahalaga ang meeting, bawal maingay. Naiwan ako sa gilid, ngunit ramdam ko ang tensyon, ang bigat ng desisyon na nakataya sa kanilang bawat salita.

Napakalinaw sa akin—ang simpleng trabaho ko bilang janitres ay naglagay sa akin sa gitna ng mundong bilyon ang nakataya. Ngunit sa bawat mop at timba, sa bawat pag-aayos ng hallway, natutunan kong pahalagahan ang maliit na bahagi ng malaking laro. Natutunan kong ang pangarap ay hindi nasusukat sa laki ng posisyon, kundi sa katatagan at sipag ng puso.