“Kung alam niyo lang ang pinagdadaanan ko bago ako makarating sa classroom… hindi niyo ako tatawanan.”

Andrew Santiago. Ang pangalan ko ay tila pabigat sa bibig ng mga kaklase ko tuwing unang oras. Sigaw ng professor namin, si Emilio Vergara, habang malakas na pinapalo ang mesa ng chalk. Halos sabay-sabay na nagtawanan ang buong klase. At doon ako, nasa gitna ng silid, nakasubsob ang ulo sa braso, tila tulog na tulog.

“Ano ba yan, pare? First subject pa lang, tulog ka na agad,” bulong ni Jackson habang humahagikhik.

“Hindi yan tao,” sabi ni Mira sa kanyang paasar. “Panda yan. Tulog ng tulog eh. Baka nag-party kagabi.”

Ngunit ang katotohanan ay mas mabigat kaysa sa simpleng katamaran. Hindi nila alam na sa bawat antok ko sa klase, may dala akong mabigat na responsibilidad na higit pa sa karaniwan.

Professor Vergara ay kilala sa pagiging estrikto. Nang tingnan niya ako, may bahagyang inis sa mukha.

“Mr. Santiago,” biglang may diin sa bawat salita, “Kung ayaw mong matuto, huwag mong idadamay ang klase ko ha.”

Unti-unti kong iminulat ang mga mata. Mabigat, namumugto, para bang kulang ang isang linggong tulog. Tumayo ako, nakayuko, at huminahon na sinabi, “Pasensya na po, Sir.”

Tumaas ang halakhak sa klase. Si Jackson ay nagkunwaring nagnganga, ginaya ang tono ko.

“Sir, pasensya na po…” paawa na tinig, sabay ngiti.

Sa likod, tahimik lamang si Elira Montes. Matagal na niyang napapansin ang kakaiba sa akin. Hindi ako magulo, hindi palahubog sa atensyon, hindi rin palamuti sa klase. Ngunit bakit nga ba laging pagod? May dahilan iyon, alam niya.

Habang nagpapatuloy ang klase, pilit kong nilalabanan ang antok. Pinipisil ko ang palad ko, pinapagalaw ang paa, ngunit maya-maya, nakayuko na naman ako. Muling bumigay ang mga talukap. Napatawa ulit ang ilan.

“Pustahan babagsakin sa finals,” bulong ni Mira. Ngunit sa likod ng biro at pagtawa, may bahagyang panginginig sa aking mga kamay. Mabigat ang bawat paghinga, at puno ng pag-aalala ang titig ko.

Pagkatapos ng klase, hindi ako diretso pauwi. “Kunting tiis pa,” pabulong kong sinabi sa sarili. Sa gabing iyon, wala ni isa sa kaklase ko ang nakakaalam na hindi ko ginagamit ang gabi para magpahinga, kundi para magsimula pa lamang sa totoong trabaho.

Kinabukasan, tulad ng dati, hingal na hingal akong pumasok. Basang-basa ang likod ng uniporme, tila sasabog ang dibdib sa kapipilit na tumakbo.

“Good morning!” mahina kong bati habang nakatitig sa sahig.

“Morning daw,” sagot ng ilan. Wala akong trip na pansinin iyon. Kailangan ko lang mag-concentrate para hindi kaagad antukin. Sa abot ng makakaya, nakikinig ako sa lecture. Ngunit mapapansin ng kahit sino ang panginginig ng tuhod ko at ang pilit na pagfo-focus ng mata.

Hindi nagtagal, bumagsak muli ang ulo ko sa desk. Natutulog ulit ako. Si Mira, walang patid ang pagkuha ng larawan at pagpapakalat sa chat group. Ngunit si Elira, may halong inis, ay nakatingin lamang. Hindi ba nila nakikita? Hindi normal ang pagod na ito.

Matapos ang klase, tinanong ako ni Elira, “Hey, okay ka lang ba?”

Napatingin ako sa kanya, nagulat sa tono—iba sa nakasanayan niyang pangungutya.

“Okay lang po. Pasensya na kung nagugulo ko ang klase,” mahina kong sabi.

“Hindi mo naman kasalanan yun eh,” sagot niya. Ngunit bago pa makapagtanong pa, dumating si Jackson. “Oy, Elira, huwag mo na sayangin ang oras mo. Wala kang mapapala,” bulong nito.

Tahimik na lamang ako. Walang reklamo. Nakatungo at nananahimik.

Pag-uwi, mabagal ang hakbang. Dinadala ang bigat ng mundo sa jeep. Nakita ng ina ko ang aking pagod. “Anak, kumain ka muna,” sabi niya. Ngunit hindi ko pinagsisihan. Kumain, naligo, at tumingin sa alarm clock—11:47 p.m. na.

“Ma, gigising po ako ng 1:30 ha.”

Tumango ang kanyang ina, may lungkot sa mata. Ngunit ngumiti ako. “Okay lang Ma. Kaya ko naman po.”

Sa madaling araw, maririnig mo ang tunog ng kariton sa Divisoria Market. Madilim, iilang ilaw lamang. Nag-iisa sa ingay, sigawan ng mga tauhan, kalampag ng kahon, amoy isda at gulay.

“Andrew, dito na yung delivery ng gulay!” sigaw ni Mang Rudel.

“Opo,” sagot ko habang hinuhubad ang school bag at isinusuot ang lumang gloves. Buong bigat ko ang sako ng repolyo. Halos kasing laki ko.

Buong apat na oras, tuloy-tuloy ang pagbuhat ng kahon, prutas, bigas. Ngunit may isa pang mas mabigat na dahilan kung bakit ginagawa ko ito—upang matustusan ang gamot ng aking ina at upang hindi mawala ang scholarship, tanging pag-asa ko.

Pagdating ng 5:00 p.m., tapos na ang trabaho. Umupo saglit upang magpahinga, ngunit hindi pwede ang pahinga. “Hindi po pwede, Ma. Papasok po ako,” sabi ko.

Pagdating sa paaralan, habang tumatakbo, ramdam ko ang kirot sa likod, ngunit hindi ako huminto. Napapansin ang iba, tila maaliwalas ang kanilang buhay, may oras at pahinga. Ang tanging hangad ko ay makapagtapos.

Habang papalapit ang final exams, lalo pang tumindi ang pressure. Library, hallway, kahit saan may nagre-review. Ngunit ako, sa gilid, sa hallway, sa bawat libreng minuto, hawak ang makapal na libro, halos nakapikit sa pagod.

“Andrew!” tawag ni Elira. Nagulat ako. “Ay sorry, hindi ko sinasadya.”

“Wala ‘yun. Ayos lang. Sandali. Nag-aaral ka?”

“Oo, kailangan eh. Kaso nakaidlip ako.”

Napatingin siya sa laman ng libro. Puno ng highlights, notes. “Akala ng lahat wala kang pakialam, pero nag-aaral ka pala ng sobra.”

“Hindi ko kailangang patunayan kahit kanino. Basta hindi ako bumabagsak, okay na yun,” sagot ko.

Mas lalo siyang napansin ang sipag ko. Laging nasa front row, may notes, may handouts, may sariling reviewer. Natigilan siya sa dedikasyon ko.

Isang araw, nakasalubong niya ang guidance counselor. “Nakakita ka ba ng scholar natin, si Andrew? Grabe ang dedication.”

Oo. Scholar ako. Part-time sa market para matustusan ang pag-aaral at gamot ng ina. Napansin ni Elira. At sa tuwing natutulog ako sa klase, tinabunan niya ang mata ko ng folder para hindi tamaan ng araw. Ngumiti ako sa kanya pag nagising.

Pagdating ng finals, buong gabi nag-aaral ang iba, pero ako, buong madaling araw ang trabaho. Ngunit hindi pwedeng bumitaw. Hawak ang reviewer, umiikot sa mundo ng antok, ngunit pilit ang mata sa libro.

Sa araw ng exam, tahimik ako, nakaupo sa gilid. “Uy, tulog ka na agad,” biro ni Jackson. Ngunit wala akong pansin. Direktang nagsulat, nakasimangot sa pag-iisip, ngunit hindi kinakabahan. Tatlong oras, lahat ay nagsipasa. Ako ang isa sa nakakuha ng pinakamataas na score.

Paglabas, sinalubong ng tukso ng kaklase. Ngunit hindi ko pinansin. Alam kong ginawa ko ang lahat, ibinigay ko ang buong puso ko.

Pag-uwi, sabay kumain ang ina ko. “Kamusta ang exam mo, anak?”

“Kinaya naman po, Inay,” sabi ko. “Ngunit bahala na po, anak.”

Sa gabing iyon, unang beses matapos ang ilang linggo, nakatulog ako ng maimbig. Walang pahinga, walang reklamo—natapos ko ang laban.

Isang linggo matapos ang exam, announcement: “Ilalabas ko na ang resulta. Ang high score, 99, walang iba kundi si Andrew Santiago.”

Tahimik ang buong klase. Imposible, bulong ng ilan. Ngunit sa likod ng katahimikan, ramdam ko ang bawat paghihirap na pinasan ko—at sa wakas, nakamit ko.