Ang bawat OFW ay may inuuwiang pangarap, isang pag-asa na ang sakripisyo ay magdudulot ng kaginhawaan. Ngunit paano kung ang mismong kaligayahan na hinahanap mo ang siyang nagtatago ng isang masalimuot at masakit na katotohanan? Handa ka bang harapin ang kadiliman sa loob ng sarili mong tahanan?

Bumaba ako mula sa taxi, bitbit ang isang maliit ngunit mabigat na kahon at isang maleta. Pagod si Ricky Del Santos, halos labindalawang oras ang biyahe mula sa Gitnang Silangan, ngunit punong-puno ang dibdib ko ng saya. Sa wakas. Umuwi na ako. Ang maliit na kahon ay naglalaman ng isang mamahaling relos—regalo para kay Tatay Raul, ang aking ama, pasalubong at pasasalamat sa lahat ng sakripisyong ginawa niya para lang makapag-aral ako at mag-abroad. Walang kaalam-alam ang tatay ko sa pag-uwi kong ito. Gusto ko siyang sorpresahin.

Dirediretso ang mga paa ko sa lumang bahay namin sa isang tahimik na kalsada ng probinsya. Habang naglalakad, napangiti ako sa mga alaala. Bawat bitak ng kalsada ay kabisado ng paa ko. Dito ako nadapa, dito ako natutong sumakay ng bisikleta. Ngunit nang tumapat na ako sa tapat ng bahay, biglang napalitan ng kaba ang ngiti ko. Bukas ang gate. Hindi iyon normal. Kilala ko si Tatay—kahit retirado na siya sa pagkakarpintero, mahigpit siya sa seguridad. Laging nakasara, may kandado pa nga minsan. Ngayon, bahagya itong nakabukas, tila may umalis na nagmamadali at hindi na nag-abalang isara.

Lumakad ako papasok. Madilim. Walang ilaw sa salas, walang tunog ng radyo na palagi niyang pinakikinggan tuwing hapon. Wala ring amoy ng nilulutong ulam, na karaniwan kong naabutan dati. Ang bahay ay parang inabandona. Kakaiba, bulong ko sa sarili. Dahan-dahan akong umakyat sa maliit na hagdanan. Sa bawat hakbang, naramdaman ko ang unti-unting pagbigat ng dibdib ko. “Tay!” tawag ko, pilit pinapasigla ang boses. “Tay! Andito na ako!” Walang sumagot.

Binuksan ko ang ilaw sa salas. Umilaw ang bumbilya, ngunit ang bumungad ay isang bahay na tila unti-unting inubos ang buhay. May ilang kalat sa sahig. Nilakad ko ang kusina. Halos walang laman ang ref. Walang pagkain. Walang lutong kanin. Nagmadali ako sa kwarto ng tatay ko. Ang higaan ay gusot. Ang closet ay halos walang laman. Ilang damit na lang ang nakasabit, luma pa. Bigla akong kinabahan nang husto. “Nasaan ka, Tay?”

Bumalik ako sa salas, nag-iisip kung lalabas ba ako para magtanong sa kapitbahay, nang biglang may kumatok sa pinto. Si Aling Bebang ang bumungad. Mapula ang mga mata niya, nanginginig ang mga kamay. “Ricky! Buti nakauwi ka na. Kailangan ka ng Tatay mo.” Parang may biglang lumubog na bato sa sikmura ko. “Ano po ang nangyari kay Tatay?”

Napabuntong-hininga si Aling Bebang. “Kanina… nakita ko siya sa may kanto, namamalimos ng bigas.” Nanlaki ang mga mata ko. “Ha? Namamalimos?” “Oo, Ricky. Nanginginig ang boses niya. May dala-dala siyang maliit na plastic. Pawis na pawis, nilalagnat. Eh sabi pa nga niya, ‘Kahit kaunting bigas lang po, para makapagluto ako ng lugaw para may makain ako. Ayaw akong bigyan ng manugang ko.‘”

Parang may kumurot sa dibdib ko. Hindi pwedeng totoo iyon. “May padala naman ako buwan-buwan! Kumpleto!” “Alam ko, anak. Iyak siya nang iyak kanina. Hindi ko na kinaya. Dinala ko muna sa bahay ko.” Humigpit ang pagkakahawak ko sa pintuan. “Nasa inyo po si Tatay?” Tumango si Aling Bebang. “Natutulog siya ngayon. Mahina ang katawan. Mainit ang noo.”

Hindi na ako nagdalawang-isip pa. Sumunod ako kay Aling Bebang. Habang naglalakad kami sa kalsada, isang tanong lang ang paulit-ulit sa isip ko: Paanong nangyari ito? Pagdating sa bahay ni Aling Bebang, agad akong pumasok sa maliit na kwarto. Naroon si Tatay Raul. Nakahiga, payat, namumutla. Sa tabi ng kama, may isang maliit na mangkok na may halos malabnaw na lugaw. Kumulo ang dibdib ko.

“Tay!” Mahina kong tawag. Dahan-dahang iminulat niya ang mga mata niya. “Anak, umuwi ka na pala.” Mahina at nahihiya niyang sabi. Sa sandaling iyon, doon ko tuluyang naramdaman ang bigat ng isang katotohanang hindi ko pa lubos na naiintindihan.

“Tay!” ulit ko, mas mahina na ang boses. Pilit siyang ngumiti. “Pasensya ka na, anak. Hindi kita nasabihan agad.”

Bumaling ako sa mangkok. Halos tubig na lang ang lugaw. Halos walang malamang kanin. Biglang kumulo ang sikmura ko sa galit at sakit. “Bebang,” Mahinahon ngunit nanginginig kong tanong. “Sinabi niya po talaga na ayaw siyang bigyan ng manugang niya?”

“Oo, Ricky. Nanginginig ang boses niya. Hawak-hawak niya pa ang maliit na plastic.”

Pilit kong hinawakan ang kamay ng Tatay ko. “Tay, bakit hindi mo ako tinawagan? May padala ako sa iyo buwan-buwan!”

Doon kumagat ang labi ng matanda. “Dumarating ang pera, anak. Pero si Ingrid na ang humahawak ng card. Sabi niya siya na raw ang bahala sa lahat. Noong una, may bigas pa. Pero habang tumatagal, paunti-unti… hanggang sa may mga araw na wala na talaga. Kapag humihingi ako, sinasabi niya, ‘Magtiis ka muna, Papa. Matanda ka na. Hindi mo na kailangan ng marami.’”

Namilog ang mata ko. Nagkuyom ang kamao ko. “Sinabi niya ‘yan sa iyo?” Tumango ang matanda. “Ayokong gulo ang mangyari sa pamilya mo, anak. Kaya tiniis ko na lang.”

Gusto kong sumigaw. Pero pinili kong lumuhod sa tabi ng kama. “Tay,” pabulong kong sabi, ngunit matigas ang tinig. “Hindi mo kailangang tiisin iyan. Hindi kailanman.” Niyakap ko ang Tatay ko. “Magpahinga muna kayo rito ngayong gabi. Bukas, dadalhin ko kayo sa klinika. Ibabalik natin ang lakas niyo. Ako ang bahala sa lahat. Hindi niyo kailangang alalahanin iyan.”

Pagkatapos kong ayusin ang Tatay ko, bumalik ako sa bahay namin. Pagdating ko, tahimik pa rin. Ang lahat ay parang inabandona. Dumaan ako sa kusina at tiningnan ang lalagyan ng bigas. Manipis na patong ng butil na lang ang natira sa ilalim. Napalingon ako sa malaking cabinet sa gilid. May padlock. Bago at makintab. Hindi ako makapaniwala. “Pati pagkain, kinandado?”

Umakyat ako sa kwarto ng Tatay ko. Ang mga estante, halos walang laman. Ang kumot na binili ko, wala. Ang natira ay isang luma, manipis, at may butas na kumot. Parang unti-unting tinanggalan ng dignidad ang ama ko sa sarili niyang bahay. Sa gitna ng katahimikan, may napansin akong maliit na sulok ng papel na nakausli sa ilalim ng unan. Hinila ko ito. Isang maliit na kwaderno. Kupas ang takip. Diary.

Dahan-dahan kong binuklat ang unang pahina. Walang bigas. Bebang. Makikihingi muna sana ako. Pahiram muna. Maglulugaw na lang ako ulit. Sana hindi mag-alala si Ricky. Parang biglang nanikip ang lalamunan ko. Nagpatuloy ako sa pagbabasa. Masakit ang ulo ko. Nilalagnat. Wala nang gamot. Tubig na lang. Sabi ni Ingrid, ipon muna para sa handaan sa debut ni Luna.

Birthday ko ngayon. Niluto ko na lang tirang kanin kahapon. Ginawang lugaw. Masarap pa rin kahit nag-iisa lang ako. Dito na ako bumigay. Tahimik na tumulo ang luha sa pisngi ko. Birthday niya. Naglugaw lang siya nang mag-isa. Wala na namang ulam. Tubig ang hapunan. Bukas, hihingi ulit ako kay Bebang ng kaunting bigas. Babayaran ko kapag dumating ang padala ni Ricky.

Ang pinakamasakit: Ayoko mag-alala si Ricky. Paulit-ulit sa bawat entry. Habang ako abala sa trabaho, ang Tatay ko naman tahimik na nagugutom, nilalagnat, at nang-iisang umiinom ng tubig bilang hapunan. Isinara ko ang kwaderno. Galit. Guilt. Lungkot. Lahat ay sabay-sabay. “Pasensya na, Tay,” bulong ko.

Nang maalala ko ang sinabi ng Tatay ko, na hindi gumagana ang tawag, nagmadali akong hanapin ang lumang cellphone niya. Pagbukas ng call logs at inbox, parang muling sinaksak ang dibdib ko. Dose-dosenang Missed Calls at mga text. Anak, masakit ang ulo ko. Wala na tayong bigas. Anak, nagugutom na ako.

Agad kong kinuha ang sarili kong cellphone. Tiningnan ko ang call history at messages. Wala. Kahit isang tawag mula sa Tatay ko, wala. Sinubukan kong hanapin ang numero niya sa contacts at binuksan ang settings ng huling tawag. Doon, parang tumigil ang mundo. Blocked. Naka-block ang numero ni Tatay Raul sa mismong phone ko. Nanginginig ang kamay ko habang nakatitig sa screen.

“Hindi ito pwedeng mangyari nang kusa,” mahina kong bulong. Wala akong matandaan na ako ang nag-block. Isang pangalan lang ang pumasok sa isip ko. Ingrid. Sinadya. Ibig sabihin, pinutol niya ang huling tulay ng Tatay ko papunta sa akin. Ang gutom, ang lagnat, ang kawalan—hindi ito aksidente.

Lumipas ang ilang minuto. Tumayo ako. Mas tahimik na ngayon ang galit ko. Mas malalim. Mas mapanganib. Inalis ko ang block sa numero ni Tatay. Tinawagan ko siya agad. “Hello…” Mahina ang boses sa kabilang linya. “Tay,” nanginginig ang boses ko. “Ako ‘to, anak! Gumagana na! Kanina pa kita tinatawagan!” “Oo, Tay. Gumagana na. Wala nang haharang sa tawag mo sa akin kailanman.”

Pagkatapos ng tawag, tuluyan nang nabuo sa isip ko ang isang pasya. Hindi ako kikilos nang padalos-dalos. Magmamasid muna ako. Titipunin ko ang lahat ng ebidensya—ang diary, ang call logs, ang block—at kapag dumating ang tamang oras, doon ako kikilos.

Kinabukasan, madaling-araw pa lang, bumalik ako sa bahay ni Aling Bebang. Bitbit ko ang napakaraming supot. Bigas, delata, gulay, prutas, gatas, tinapay. Mga bagong gamot, bitamina, at isang kahong may lamang bagong damit para sa Tatay ko. Pagbukas ko ng pinto, sinalubong ako ng amoy ng nilutong lugaw. Natutulog pa si Tatay Raul.

Tahimik akong lumapit sa kama. Inilapag ko ang mga pasalubong. May kinuha akong isang bagong-bagong t-shirt mula sa kahon at inilagay sa tabi ng unan niya. Habang nakatingin ako sa payat at namumutlang mukha ng aking ama, naramdaman ko ang pagdaloy ng luha. “Hindi na po mauulit iyon, Tay. Hindi na po.” Doon, sa harap ng kanyang payat na katawan, ginawa ko ang aking pangako. Ang pag-uwi ko ay hindi na lang tungkol sa pagmamahal at pasasalamat. Ito ay naging tungkol sa hustisya. Ang bagyong nabuo sa dibdib ko ay handa nang sumiklab, at sisiguraduhin kong ang lahat ng nagpahirap sa nag-iisang taong nagmahal sa akin nang walang pasubali ay haharapin ang bigat ng kanilang kasalanan. Hustisya. Iyon ang huling hininga na mayroon ako sa dibdib ko. Ito ang simula ng aking pagbabalik.