“Akala ko noon, ang pangarap ay simpleng pag-alis lang. Pero sa dulo, natuklasan kong minsan ang pinakamadilim na daan ang magtuturo kung sino ka talaga.”

Mainit pa rin ang hapon nang magsimula ang susunod na kabanata ng buhay ko, kahit tuyong-tuyo ang hangin sa New York at wala man lang alikabok na lumulutang na gaya ng sa San Isidro. Pero sa loob-loob ko, ramdam ko ang parehong panggigipit na matagal nang nakadikit sa balat ko — ang pagiging mahirap, ang pagiging dayo, at ang pagiging maliit sa mundong malalaki ang kumakain sa maliliit.

Nagsisimula pa lang akong tumatag sa bagong buhay ko bilang caregiver, pero unti-unti ko nang natutunan ang bawat sulok ng bahay ng mga Whitman — ang nakakatakot na katahimikan, ang mabigat na titig ni Greg, at ang mapayapang tinig ni Mrs. Eleanor. Parang dalawang magkaibang mundo na parehong kailangan kong pasukin, araw-araw, kahit hinihila ng takot ang loob ko.

Isang Linggo ang nagbago ng takbo ng isip ko. Araw ng day-off. Araw ng paghinga. Araw ng kakaunting kalayaan.

Habang nasa basement room ako at inaayos ang lumang jacket, tumunog ang cellphone ko. Si Rowena. Halatang excited ang boses niya sa kabilang linya.

“Rey, halika na. Sama ka sa amin. May orientation si Madam Quen. Libre ang pagkain.”

Napapikit ako saglit. Bakas pa rin sa isip ko ang mukha ni Madam Quenny — masyadong maganda ang pangako, masyadong mabilis ang solusyon, masyadong madulas ang salita. Sanay ako sa mga ganoong tao sa Pilipinas. Mga taong nagsisimula sa ngiti pero nagtatapos sa bangungot.

Pero naroon din ang pangalang matagal nang nakaukit sa dibdib ko — Mika. Obet. Nanay. Tatay.

At ang barong-barong na hanggang ngayon ay naghihintay ng pangako kong babaguhin ang buhay naming lahat.

Huminga ako nang malalim.

“Sige… susunod ako.”

Pagdating ko sa meeting place — isang maliit na opisina sa ikatlong palapag ng lumang gusali — sinalubong ako ng amoy ng kape at photocopy paper. Maraming Pilipino. Mga OFW na galing sa kung saan-saang bahay, gusali, at trabaho. Mga mata nila pagod pero buhay. May pag-asang kumikislap sa gitna ng dilim.

“Uy Rey!” tawag ni Rowena, kinawayan ako papalapit.

Sa gitna ng grupo, naroon si Madam Quenny — naka-tatak na ngiti, naka-pulang lipstick, at amoy perfume na parang gustong sabihin na kaya niyang magbukas ng kahit anong pinto.

“My dear Filipinos,” simula niya, “I know why you are here. You want something better. You deserve something better.”

Tahimik ang lahat.

“We have a fast-track process. Sponsorship. Transfer of employer. High salary. Walang interview. Walang waiting time.”

Isa-isa niyang binuksan ang folder.

“At higit sa lahat… no need to ask permission from your current employer.”

May humalinghing sa likod ko. May napabulalas ng “Ay salamat naman.” May nagtanong kung kailan puwedeng umalis.

Pero ako… napahawak sa relo ni Mang Benjo.

No need to ask permission.

Parang narinig ko ang boses ni Greg.
“Don’t cause trouble.”
“Just clean. Just do your job.”

At ang boses ni Tatay.
“Anak… huwag mong kalimutan kung sino ka.”

Tumayo si Madam Quenny sa gitna, naka-ngiti pa rin.

“So… sino ang ready mag-sign?”

Nagtinginan ang mga tao. Kinuha ni Rowena ang pen. Pipirma na sana siya — pero mabilis ko siyang nahawakan sa braso.

“Rowena… teka.”

Nagulat siya. “Bakit?”

“Tingnan mo ito.”

Pinihit ko ang folder. Sa gilid, may barcode na hindi rehistrado sa kahit anong official agency. Nakita ko rin ang maliit na footnote:

Client holds responsibility for all legal consequences of employer abandonment.

Hindi alam ng iba, pero pinag-aralan ko ang kontrata ko sa Whitman house nang paulit-ulit. At alam kong bawal ang ganito. Bawal mag-transfer nang walang tamang proseso. Bawal mag-apply sa iba habang may existing contract. At higit sa lahat — ito ang mismong sitwasyon na ginagamit ng human trafficking syndicates.

Lumapit si Madam Quen sa amin. Tahimik pero malamig ang tindig.

“Is there a problem, Reyna?”

Nagtagpo ang mga mata namin. Ramdam kong kilala niya ang mga kagaya kong mapagmasid. Pero hindi na ako bata. Hindi na ako yung batang umiiyak sa tabi ng poste sa San Isidro.

Tumindig ako.

“May lisensya ba talaga ang program na ‘to?”

Nag-iba ang ngiti niya. Bahagyang nanigas.

“Of course, sweetheart.”

“Pwede ko bang makita ang DOLE accreditation? Yung US Department of Labor certification? Yung agency-to-agency agreement form?”

Napatingin sa akin ang iba. Si Rowena, si Jomar, at pati yung tatlong kababayang tahimik lang kanina.

Hindi na nakangiti si Madam Quen ngayon.

“Reyna,” aniya, “I’m trying to help you.”

“Kung totoo ‘yang program,” sagot ko nang diretso, “bakit kailangan lihim? Bakit bawal ipaalam sa employer? Bakit walang official office address sa kontrata?”

Hindi na ako nanginginig.

Ako si Reyna Vergara. Anak ni Tatay Dumeng. Tinuruan lumaban ni Mang Benjo. At hindi ako takot.

Dahan-dahang lumapit si Madam Quen sa akin.

“You’re making a mess,” bulong niya. “And you don’t want to make trouble in America.”

Humigpit ang hawak ko sa relo. Huminga ako nang malalim.

“Ayoko ng problema,” sagot ko. “Pero ayoko ring may Pilipinong mawawala.”

Tumayo ako sa gitna ng maliit na silid.

“Narinig ko na ‘to noon sa Pilipinas. ‘Better salary. Better life.’ Pero saan sila napunta? Sa trafficking. Sa pag-aabuso. Sa impyerno.”

Tahimik ang marami. Ngunit ramdam ko — may nagising sa kanila.

Tinuro ko ang folder.

“Walang lisensya ‘to. At kung pipirma kayo diyan… baka hindi lang pangarap ang mawala. Baka kayo pa.”

Biglang bumukas ang pinto.

Dalawang lalaking naka-itim ang pumasok — kasama ni Madam Quen.

“Oh no,” bulong ni Rowena. “Rey…”

Kumabog ang dibdib ko pero hindi ako umatras.

“Mga kababayan,” sabi ni Madam Quen, “kung ayaw ni Reyna, that’s fine. Pero ang gusto ko—”

Hindi ko na siya pinatapos.

Malakas kong sinabi:

“Tumawag na ako sa agency at sa community center bago ako pumunta dito. May darating na officer. Licensed. Legal. Hindi kagaya niyo.”

Hindi ko talaga sila tinawagan. Pero kailangan kong manalo sa sandaling iyon. Kailangan kong manindigan.

Nagkatinginan ang dalawang lalaki.

Nagmadali silang lumapit kay Madam Quen.

“Let’s go. Bilis.”

Sumulpot sila papunta sa likod na exit. Naiwan ang mga folder. Naiwan ang mga Pilipinong gulat at parang bagong gising mula sa bangungot.

At ilang minuto lang matapos silang umalis, dumating nga ang dalawang community volunteers na may kasamang tunay na officer — tinawag pala sila ng isang matandang Pilipina na nagduda rin.

Ligtas kaming lahat.

Pero ako, hindi mapakali.

Alam kong magsisimula pa lang ang totoong laban.

Kinagabihan, pag-uwi ko sa bahay ng Whitman, sinalubong ako ni Greg sa hallway.

“I heard you went out today,” malamig niyang sabi.

“Yes, sir,” sagot ko. “Day off ko po.”

“Just don’t forget your place, Reyna.”

Ngumiti ako nang marahan.

“Hindi ko nakakalimutan kung nasaan ako, sir,” sagot ko. “Pero hindi rin po ako nakakalimot kung sino ako.”

Hindi siya kumibo. Wala siyang masabi. Umalis siyang bigla.

At sa unang pagkakataon simula nang dumating ako sa Amerika, huminga ako nang maluwag.

Kinagabihan, bago ko patayin ang ilaw sa basement room, kinuha ko ang relo ni Mang Benjo.

Tumakbo ang oras. At tumibok ang pangarap.

Hindi pa ito ang dulo. Hindi pa tapos ang laban. At sa bawat patak ng oras, mas lalo akong nagiging handa.

Doon, sa malamig na kwarto, mahigpit kong binitawan ang pangako:

“Hindi ko lang babaguhin ang buhay namin.
Babaguhin ko rin ang paraan ng pagtrato sa mga kagaya nating Pilipino.
Kahit gaano kalayo. Kahit gaano kahirap.”

At doon nagsimula ang totoong pag-akyat ko.
Hindi bilang alipin ng pangarap — kundi bilang taong handang lumaban para rito.