Isang matinding dagok sa kampanya ng bansa laban sa korupsyon ang kaso ni dating Bicol Party-list Representative Zaldy Co. Ang balita ng kaniyang di-umano’y pagtatago sa Europa, partikular sa Portugal, ay nagdulot ng malaking katanungan sa kahandaan ng pamahalaan na papanagutin ang mga opisyal na nagkasala sa bayan. Si Co, na sentro ng isang kontrobersyal na P289-milyong anomalya sa flood control project sa Oriental Mindoro, ay ngayon ay nasa sentro ng isang pandaigdigang paghahanap na sumasalang sa legal at diplomatikong relasyon ng Pilipinas.

Ang ugat ng lahat ng ito ay ang mga kasong isinampa ng Ombudsman sa Sandiganbayan laban kay Co. Ang mga kaso ng korupsyon at malversation ay nag-ugat sa umanoy maling paggamit ng pondo na inilaan para sa isang mahalagang proyekto na dapat sana ay magpoprotekta sa buhay at ari-arian ng mga mamamayan ng Oriental Mindoro. Ang halaga—P289 milyon—ay nagpapahiwatig ng tindi ng pagtalikod sa tiwala ng publiko, lalo na’t ang proyekto ay may kinalaman sa seguridad ng komunidad laban sa kalamidad.

Ang tugon ng pamahalaan ay naging mabilis. Sa ilalim ng direktiba ni Pangulong Ferdinand Marcos Jr., nagpalabas ng warrant of arrest laban kay Co at sa labinlimang kasabwat nito. Kabilang sa mga inakusahan ay mga opisyal mula sa Department of Public Works and Highways (DPWH) at mga direktor ng Sunanwest Corporation, na nagpapakita na ang anomalya ay hindi lamang gawa ng isang tao kundi isang masalimuot na network ng mga indibidwal na nagtulungan upang manlinlang. Ang paglalabas ng warrant ay isang malinaw na pahayag ng political will ng administrasyon na harapin ang mga “malalaking isda” sa korupsyon.

Subalit, ang mabilis na pag-aresto ay hinahadlangan ng internasyonal na kumplikasyon. Sa pahayag ng Department of the Interior and Local Government (DILG), pinaniniwalaang nasa Portugal si Co. Ang pinakamalaking hamon ay ang di-umano’y paghawak ni Co ng isang Portuguese passport, na posibleng nakuha niya noong mga nakaraang taon. Kinukumpirma pa rin ng DILG ang legalidad ng pasaporte na ito, ngunit ang posibilidad na ito ay nagbibigay kay Co ng isang mahalagang pader ng proteksyon. Ang Pilipinas at Portugal ay walang kasunduan sa extradition, na nangangahulugang ang pagkuha kay Co at pagbalik sa bansa upang harapin ang kaniyang mga kaso ay magiging isang mahaba at masalimuot na proseso. Ang pagbawi ng kaniyang Philippine passport ay isang hakbang upang limitahan ang kaniyang paggalaw, ngunit ang Portuguese passport ay nagbibigay sa kaniya ng legal na pahintulot na manatili sa Europa.

Dahil dito, ang DILG ay naglunsad ng isang pambihirang panawagan. Hinihikayat nila ang lahat ng Pilipino sa buong mundo, lalo na sa Europa, na maging mata at tainga ng pamahalaan. Ang panawagan na i-report agad ang anumang sightings o impormasyon tungkol kay Co sa internet o sa mga awtoridad ay nagpapakita ng desperasyon ngunit ng determinasyon din ng estado na abutin ang isang pugante sa ibang bansa. Ito ay nagpapatunay na ang laban kontra korupsyon ay hindi lamang nakasalalay sa loob ng bansa kundi nangangailangan ng pandaigdigang pagkakaisa ng mga mamamayan.

Samantala, habang nagaganap ang paghahanap sa internasyonal na antas, umiinit naman ang imbestigasyon sa loob ng Pilipinas. Ang National Bureau of Investigation (NBI), sa bisa ng isang inspection order mula sa Makati RTC, ay naglunsad ng isang pambihirang operasyon: ang pag-inspeksyon sa 600 square meter na luxury condo unit ni Co sa Taguig. Ang operasyon na ito ay hindi lamang basta paghahanap. Ito ay naka-ugat sa matitinding testimonya nina Orlie Goteza at dating DPWH Engineer Henry Alcantara. Sila ang mga “insiders” na naglantad sa operasyon ng korupsyon at nagturo sa condo unit bilang ang mismong “drop-off point” kung saan dinala ang mga maleta na naglalaman ng milyun-milyong kickback para kay Co.

Ang pag-inspeksyon ng NBI, kasama ang Philippine Competition Commission, ay naglalayong makahanap ng mga dokumento at ebidensya na magpapatunay sa alegasyon ng bid rigging at advanced payments mula sa mga paboritong kontraktor. Ang bid rigging, o ang ilegal na pagsasaayos ng proseso ng pagkuha ng kontrata, ay isang direktang paglabag sa batas at nagbibigay ng matinding bentahe sa mga kontraktor na may koneksyon, na nagreresulta sa hindi magandang kalidad ng proyekto at pag-aaksaya ng pondo ng bayan. Ang pagkakaugnay ng 600 sqm na luxury condo sa mga milyun-milyong kickback ay naglalantad ng matingkad na kaibahan sa pagitan ng karangyaan ng mga nagkasala at ng pangangailangan ng mga mamamayang dapat makinabang sa proyekto.

Ang kaso ni Zaldy Co ay hindi lamang tungkol sa isang dating opisyal na tumakas. Ito ay isang matinding paalala sa mga institusyon ng Pilipinas tungkol sa kahinaan ng sistema at ang pangangailangan para sa mas mahigpit na mga batas at mas matibay na mekanismo ng pananagutan. Ang pagtuklas ng kaniyang di-umano’y double passport ay nagpapatunay na ang mga indibidwal na ito ay gumagamit ng lahat ng posibleng legal na butas upang iwasan ang responsibilidad.

Sa huli, ang paghahanap kay Zaldy Co ay isang pagsubok ng determinasyon ng pamahalaan. Kailangang matagumpay ang NBI at ang iba pang ahensya sa pagkuha ng sapat na ebidensya mula sa kaniyang ari-arian at kailangan ding maging malikhain ang DILG sa diplomatikong paraan upang maibalik si Co sa bansa. Ang pagkakakulong habang buhay, na ang inaasahang hatol, ay magsisilbing isang matinding babala sa sinumang nag-iisip na gamitin ang pwesto sa pamahalaan para sa pansariling yaman. Ang bawat Pilipino, sa loob man o labas ng bansa, ay naghihintay sa hustisya para sa P289 milyong piso na dapat sana ay nagdulot ng proteksyon at kaunlaran, ngunit naging simula ng isang malaking iskandalo. Ang lubid ay humihigpit na, at ang kabanata sa Portugal ay malapit nang matapos.