Sa unang pagkakataon mula nang lumutang ang kaniyang pangalan sa umano’y anomalya sa isang flood control project sa Davao Occidental, nagsalita na si Sarah Discaya. Matapos ang ilang araw ng espekulasyon, pangungulila ng publiko sa malinaw na paliwanag, at pahayag ng Malacañang tungkol sa posibleng paglalabas ng warrant of arrest laban sa kaniya at sa kaniyang asawa, kusang sumuko si Discaya sa National Bureau of Investigation kahit wala pang inilalabas na warrant ang korte.

Ang biglaang pagpunta ni Discaya sa NBI ang naging simula ng isang mas masalimuot na yugto sa kaniyang buhay—isang desisyong dala raw ng pagnanais niyang protektahan ang kaniyang sarili at higit sa lahat, ang kaniyang mga anak. Sa isang exclusive interview, nagkuwento si Discaya ng kaniyang karanasan mula sa unang gabi ng kaniyang pananatili sa NBI hanggang sa tunay na dahilan ng kaniyang pagsuko.

Ayon kay Discaya, hindi siya maaaring ikulong dahil wala pang warrant laban sa kaniya. Sa halip, pansamantala siyang pinatuloy sa isa sa mga opisina ng NBI main office sa Pasay. Dito muna siya nanunuluyan habang hinihintay ang anumang desisyon ng korte. Sa isang maliit na silid, sa gitna ng malamig at hindi pamilyar na kapaligiran, dito niya ginugol ang kaniyang unang gabi nang malayo sa kaniyang pamilya—isang bagay na aniya’y hindi pa niya nararanasan mula nang ipanganak ang kaniyang mga anak.

Kabilang sa kaniyang dala ay isang maleta—puno lang ng damit, walang pera, walang anumang luho. Ayon sa kaniya, hindi niya alam kung ilang araw siyang mananatili sa NBI. Wala rin siyang ideya kung gaano katagal tatagal ang prosesong haharapin niya. Ang tanging malinaw sa kaniya ay kailangan niyang sundin ang payo ng kaniyang mga abogado at tanggapin ang prosesong maaaring dumating anumang oras.

Ngunit higit sa anumang legal na papel o pagdinig sa Senado, ang tunay na tila nagpapabigat sa loob ni Discaya ay ang sitwasyon ng kaniyang mga anak. Sa interview, hindi naiwasang maging emosyonal ni Discaya nang ikuwento niyang hindi kailanman siya nahiwalay sa kaniyang mga anak mula noong sila ay ipinanganak. Ayon sa kaniya, lahat sila ay may ADHD—isang kalagayang nangangailangan ng consistent presence ng magulang.

Dito rin niya sinabi ang kaniyang pinakamalaking takot: ang manatiling malayo sa mga anak na araw-araw umaasa sa kaniyang pagiging hands-on na ina.

“Nadadamay lang ako,” sabi ni Discaya. “Hindi ko alam kung ano ang mangyayari sa akin. Pero ang iniisip ko lagi ay ang mga anak ko—paano sila kung mapunta ako sa kulungan?”

Nagpaliwanag din si Discaya na ang pagsuko niya ay hindi dahil sa pag-amin ng kasalanan, kundi dahil naniniwala siyang ito ang pinaka-ligtas na hakbang para sa kaniya at para sa kaniyang pamilya. Alam niyang iba-iba ang opinyon ng publiko. May naniniwalang may kinalaman siya sa proyekto. May iba namang duda pero nakikiisa sa pangamba ng isang inang malayo sa kaniyang mga anak.

Kasabay ng kaniyang pahayag, marami ang nagbahagi ng kani-kanilang damdamin. May mga nagsabing hindi sila kumbinsido na “nadamay lang” si Discaya. May mga nagpunto rin na bihira sa mga kasong tulad nito ang kusang pagsuko, kaya’t marami ang nagtatanong kung may bagong impormasyon o plano bang sinusundan. Ngunit sa kabila ng mga tanong na ito, hindi maitatanggi na ang bahagi ng kaniyang salaysay tungkol sa kaniyang mga anak ang pinaka-tumimo sa damdamin ng marami.

Sa kabilang banda, marami rin ang nagpahayag na kahit anuman ang kalagayan ng mga anak ni Discaya, kung mapatunayang mayroon siyang pananagutan sa proyekto, dapat pa rin itong harapin. Ang ilan naman ay nagsabi na totoo mang mahirap ang kalagayan, marami ring mga magulang na may espesyal na anak ang humaharap sa batas nang hindi ginagamit ang pamilya bilang panangga. Sa mga mata nila, ang awa at batas ay hindi dapat magsanib.

Ngunit habang patuloy ang pag-inog ng usaping ito sa Senado, sa media, at sa social media, hindi maikakaila na ang kuwento ni Discaya ay nagdala ng mas malalim na usapan: gaano kahanda ang isang pamilya kapag ang isang magulang ay nasasangkot sa legal na kaso? Ano ang epekto nito sa mga batang may espesyal na pangangailangan? At gaano kabigat ang konsensiya ng isang inang pinipilit maging matatag kahit hindi niya alam kung saan tutungo ang landas na ito?

Hanggang sa ngayon, nananatili si Sarah Discaya sa ilalim ng voluntary custody ng NBI. Habang hinihintay niya ang maaaring paglabas ng warrant of arrest, patuloy niyang binabalikan ang mga mukha ng kaniyang mga anak—ang mga batang dati’y lagi niyang kasama ngunit ngayo’y napipilitan niyang iwan.

Hindi pa malinaw kung ano ang magiging susunod na kabanata. Ang tiyak lang: sa gitna man ng mga alegasyon, ng mga pagdinig, at ng mga espekulasyon, may isang inang gabi-gabing nag-aalala—hindi para sa sarili, kundi para sa anak na sa bawat sandaling malayo siya, ay lalong naghahanap ng ilaw ng presensiya ng isang magulang.

Kung may kasalanan man o wala, ang laban ni Sarah Discaya ay hindi lang legal. Ito ay personal, emosyonal, at lubhang masalimuot. At habang hinihintay ng bayan ang susunod na balita, nananatiling bukas ang tanong: kasama ba siya sa problema, o kasama lamang sa gulo?