Sa mga nagdaang buwan, tahimik ngunit ramdam ng marami na may malaking galaw na nagaganap sa loob ng pambansang pamahalaan. May mga pahiwatig, may mga bulungan, at kahit walang malinaw na pahayag, unti-unting lumilitaw ang isang mas malawak na larawan. Sa sentro ng lahat ng ito ay ang tila hindi inaasahang pagtutulungan nina Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr., Senator Kiko Pangilinan, at dating Senate President Tito Sotto—isang tambalang hindi madalas makita sa iisang linya ng aksyon, kaya’t agad na nagpaalab ng interes ng publiko.

Ang usapan: isang mas malakas, mas matalas, at mas independiyenteng anti-corruption commission na posibleng pumalit sa kasalukuyang mekanismong pansamantalang ipinapatupad ng pamahalaan. Sa gitna ng pag-expire ng Interim Commission of Inquiry (ICI), unti-unti nang nauunawaan ng maraming Filipino na hindi lamang simpleng restructuring ang nagaganap; may mas malalaking plano, mas matinding kapangyarihan, at mas seryosong hakbang laban sa katiwalian.

ANG UNANG HAKBANG: ANG PAG-UGONG NG PAGPAPALIT SA ICI

Nang inanunsyo na ilang buwan na lamang at tuluyang matatapos ang mandato ng ICI, marami ang napaisip kung bakit tila walang kaba o pangamba ang mga nasa pamahalaan. Sa halip, tila naghihintay sila ng isang bagay. Ilang opisyal pa mismo ang kumumpirma na nakaipon na ang ICI ng napakaraming dokumento—sapat para sa isang mas matagal, mas malalim, at mas sistematikong imbestigasyon.

Ngunit sa kabila ng bigat ng kanilang hawak, limitado ang kapangyarihan ng ICI. Wala silang kapangyarihang magsubpina, mag-contempt, mag-freeze ng assets, o direktang manghuli ng sinumang pinaghihinalaan. Para itong sundalong may misyon ngunit walang sandatang sapat upang tuluyang tapusin ang laban.

Dito nagsimulang sumiklab ang usapin tungkol sa bagong komisyong binalangkas sa Senado.

ANG “MAS MALAKING HALIMAW”: ANG INDEPENDENT PEOPLE’S COMMISSION

Sa Senado, sinimulan na nina Senator Kiko Pangilinan at dating Senate President Tito Sotto ang paghubog sa panukalang Independent People’s Commission (IPC)—isang komisyong inaasahang magkakaroon ng kapangyarihang mag-imbestiga nang mas malawak at mas malalim, may kapangyarihang magsubpina, mag-contempt, at makahawak ng dokumento at kontrata mula sa iba’t ibang ahensya.

Hindi ito ordinaryong task force. Hindi ito simpleng pagbuo ng bagong opisina. Ito ay isang watchdog na hindi basta-basta matitinag, at hindi rin madaling maimpluwensyahan.

Ayon sa panukalang istruktura, limang miyembro ang bubuo sa IPC—dalawa sa kanila ay mula sa pribadong sektor. Panukala ring palawakin ang partisipasyon ng mamamayan, mga civil society group, simbahan, at akademya upang tiyaking transparent ang bawat hakbang ng komisyon. Ang mensahe: ang katotohanan ay hindi pag-aari ng gobyerno lamang, kundi dapat bantayan at bantayan muli ng taumbayan.

At habang pinaghahandaan ito sa Senado, nananatiling tahimik si Pangulong Marcos Jr.—hindi nag-iingay, pero malinaw na may pagsuporta, ayon sa ilang pahayag sa mga pagpupulong ng LEDAC.

Tahimik na kumpas. Tahimik na pagtutulak. Tahimik pero may direksyon.

Para sa marami, ang tahimik na ito ay mas malakas pa sa malalakas na salita.

BAKIT SILA NAGKAKAMPI?

Ito ang tanong na hindi matahimik ang taumbayan: bakit biglang magkakampi ang tatlong personalidad na may kanya-kanyang pananaw, at madalas ay nasa magkaibang panig ng politika?

Ayon sa mga nakatutok sa isyu, malinaw ang isang dahilan—kailangang magkaroon ng matatag na institusyong kayang magdala ng bigat ng imbestigasyon sa maraming kontrobersiyang sumulpot nitong mga nakaraang taon. Lalo na’t bago tuluyang isara ang ICI, kaliwa’t kanan ang paglabas ng pangalan ng mga kilalang personalidad sa politika—mga pangalan na agad namang nag-deny, ngunit hindi mapigilang pag-usapan ng sambayanan.

Marami ang nagtanong: bakit ngayon? Bakit sa huling mga buwan bago magsara ang ICI? At bakit tila ipinapasa sa susunod na komisyon ang responsibilidad?

Ang lumalabas na sagot: dahil hindi sapat ang ICI para sa bigat ng trabahong hawak nito. Ang trabaho ay hindi matatapos sa loob lamang ng ilang buwan. Kailangan ito ng mas matibay na pundasyon—isang institusyon na hindi made-dissolve sa gitna ng trabaho, hindi madaliang mawawala, at hindi mababalewala ang pinaghirapang datos at ebidensya.

At doon papasok ang IPC.

ANG KINABUKASAN NG ANTI-CORRUPTION DRIVE

Habang papalapit ang pagtatapos ng ICI, papalapit din ang usapin ng IPC. Hindi pa man ito ganap na naipapasa, malinaw na ang direksyon: gusto ng pamahalaan—anuman ang kulay ng mga personalidad na kasali—na magkaroon ng mas matapang na paraan ng paglaban sa katiwalian.

Para sa ilan, ito ang sagot sa matagal nang panalangin ng bansa. Para sa iba, isa itong bagong banta sa mga masasangkot. At para sa marami, isa itong pagkakataon para makita kung talaga bang handa ang Pilipinas sa isang malalim na paglilinis.

Ang tanong ngayon: handa ba ang sambayanan sa mga maaaring lumabas? Handa ba ang pamahalaan na harapin ang resulta—kahit sino pa ang tamaan? At handa ba ang bansa sa posibilidad na ang susunod na kabanata ay mas magulo, mas maingay, at mas mabigat kaysa sa nauna?

Mas malaki ang galaw. Mas malalim ang saklaw. Mas mapanganib para sa mga tiwali. At higit sa lahat, mas nakaasa sa partisipasyon ng mamamayan.

ANG HAMON SA MGA MAMAMAYAN

Sa huli, ang isang anti-corruption commission—kahit gaano pa ito kalakas—ay hindi uubra kung hindi rin kikilos ang sambayanan. At dito pumapasok ang tinig ng ordinaryong Pilipino.

Totoong pagod na ang marami sa balita ng korupsyon. Totoong marami ang sawang umasa. At totoo ring maraming beses nang nasaktan ang tiwala ng bayan. Pero kung ang bagong komisyong ito ay magiging matagumpay, kailangan nito ang sigaw ng mga tao, ang mata ng publiko, at ang presyur ng mamamayang hindi natatakot magtanong at magbantay.

Hindi pa tapos ang laban. Sa totoo lang, baka dito pa lang ito nagsisimula.

Kung ang IPC nga ang kapalit ng ICI, hindi lamang dokumento at testimonya ang hahawakan nila—kundi ang pag-asang hindi mauulit ang parehong mga iskandalong paulit-ulit na nagpapabigat sa bansa.

Sa dulo ng araw, ang tunay na tanong ay ito:
Hindi kung may komisyon, o kung gaano kalakas ito.
Kundi kung susuportahan ito ng isang bayang pagod na, pero ayaw nang bumitaw sa pag-asang may mas malinis pang kinabukasan.

Sa mga susunod na linggo, mas marami pang mababalitaan. Mas marami pang lalabas na detalye. At mas marami pang lider ang haharap sa hamon ng panahon.

Pero sa ngayon, malinaw ang isang bagay: may bago, may kakaiba, at may mas seryosong kabanata na dumadating sa paglaban ng Pilipinas laban sa katiwalian. At ito ang dahilan kung bakit hindi tumitigil ang bulungan, ang haka-haka, at ang matinding interes ng bawat Pilipino.

Sa tanong na “handa na ba ang bansa?”, marahil ang kasunod na sagot ay “kailangan na.”