Matinding pagkabigla ang naramdaman ng publiko matapos kumpirmahin ng mga opisyal ng gobyerno na naaresto na sa Portugal ang dating kinatawan ng Bicol Party-list na si Zaldy Co. Ito ay kasunod ng sunod-sunod na operasyon ng mga awtoridad kaugnay ng umano’y maanomalyang flood control project sa Oriental Mindoro—isang kontrobersyang umabot sa tinatayang P289 milyon at ngayon ay sentro ng isa sa pinakamalaking kaso ng katiwalian sa mga nakaraang taon.

Sa pahayag ng Department of the Interior and Local Government (DILG), kinumpirma nilang matagal nang pinaghihinalaang nasa Europa ang dating kongresista. Ilang linggo ring nagtago si Co matapos ilabas ang warrant of arrest laban sa kanya at 15 pang indibidwal na pinaniniwalaang kasabwat sa pagmamaniobra ng flood control project na umano’y ginamit para maglabas ng paunang bayad at pekeng bidding na pabor sa mga piling contractor.

Ayon kay Justice Secretary Boying Remulla, matagal nang sinusundan ang mga impormasyon ukol sa pagtakas ni Co, kabilang na ang ulat na gumagamit ito ng Portuguese passport. Bagama’t ideklara na umano ng pamahalaang Pilipino na kanselado na ang kanyang Philippine passport, posibleng nagpatuloy ang kanyang pagbibiyahe gamit ang isa pang dokumento. Pinaniniwalaang legal niyang nakuha ang Portuguese passport bago pa man umabot sa korte ang mga kaso—isang komplikasyong maaaring maglantad sa isyu ng extradition, lalo na’t walang kasunduan sa pagitan ng Portugal at Pilipinas.

“Naniniwala kami na may dalawang pasaporte siyang ginagamit, at iyon ang nagpapahirap sa pag-track sa kanya,” ayon kay Remulla sa isang press briefing sa Malacañang. Idinagdag niyang magbibigay proteksyon ang Portugal kung legal na nakuha ang naturang passport bago magsimula ang kaso—isang sitwasyong mas nagpalala sa proseso ng paghahanap sa dating mambabatas.

Dahil dito, nanawagan ang DILG sa mga Pilipino sa buong mundo: kung may makakakita o makaka-recognize kay Co, agad sanang magbigay ng impormasyon. Lalo pang tumibay ang hinalang nasa Portugal ito dahil sa mga dokumentong nakakabit sa kanyang paninirahan doon nitong mga nakaraang taon.

Habang nagaganap ang pagtugis sa kanya, lumalim pa ang imbestigasyon sa Pilipinas. Noong Nobyembre 21, inanunsyo ni Pangulong Ferdinand Marcos Jr. mismo ang paglabas ng warrant of arrest laban kay Co, ilang opisyal ng Department of Public Works and Highways (DPWH), at mga direktor ng isang pribadong kumpanyang nakasangkot sa flood control project. Tatlong araw bago iyon, nagsampa ang Ombudsman ng mga kasong graft at malversation sa Sandiganbayan matapos lumabas ang mga dokumentong nagpapakitang hindi dumaan sa tamang proseso ang proyekto at nagresulta sa pagwaldas ng bilyon-bilyong pondo ng bayan.

Hindi natapos doon ang pagkalap ng ebidensya. Nitong mga nagdaang araw, sinagawa ng National Bureau of Investigation (NBI) ang isang masusing inspeksyon sa isang condominium unit ni Co sa Taguig. Dala rito ang visa inspection order mula sa Makati Regional Trial Court upang makakuha ng mga dokumento at kagamitan na posibleng naglalaman ng impormasyon tungkol sa sinasabing kickback scheme.

Ayon sa NBI, ang hakbang na ito ay batay sa testimonya ng dalawang mahahalagang saksi: sina Orlie Goteza at dating DPWH engineer Henry Alcantara. Ayon sa kanila, ilang beses umanong dinala sa unit ni Co ang mga maleta na naglalaman ng milyon-milyong pisong kickback mula sa mga kontraktor na nakinabang sa proyekto. Lumabas din sa testimonya na matagal nang umiikot ang sistema ng advanced payments at pekeng bidding upang tiyaking mananalo ang mga contractor na kaalyado ng grupo ni Co.

Habang nakatutok ang atensyon ng publiko at media sa pagkadakip kay Co, patuloy namang nagpapatibay ang mga imbestigador ng kanilang kaso. May mga dokumentong nakalap sa inspeksyon sa kanyang condo unit na ngayon ay isinasailalim sa pagsusuri ng Philippine Competition Commission upang malaman kung may naganap na collusion sa pagitan ng mga contractor at opisyal ng gobyerno.

Bumibigat ang kaso habang lumalabas ang mga bagong detalye sa umano’y malawakang operasyon ng katiwalian na naglalayong kontrolin hindi lang ang proyekto sa Oriental Mindoro, kundi pati ang iba pang flood control projects sa iba’t ibang rehiyon. Ang kontrobersyang ito ay lumilikha ng pangamba sa publiko na mas malawak pa ang pagkabulok ng sistema kaysa sa inaakalang saklaw lamang ng isang probinsya.

Sa kabila ng pagkahuli, hindi pa tapos ang proseso. Dahil walang extradition treaty ang Pilipinas at Portugal, inaasahang magiging matagal ang legal na proseso bago siya maibalik sa bansa. Ayon sa ilang eksperto, posible pang umabot ng ilang buwan o taon ang negosasyon depende sa magiging tugon ng Portugal, lalo na kung kinikilala nito ang pagiging Portuguese passport holder ni Co.

Sa ngayon, nag-aantay ang taumbayan ng malinaw na tugon at agarang hustisya. Sa gitna ng lahat ng ito, muling nabubuhay ang tanong na matagal nang bumabalot sa mga isyu ng katiwalian: hanggang kailan magpapatuloy ang pag-abuso ng ilan sa pondo ng bayan habang nakikita ng mga ordinaryong mamamayan ang epekto ng kakulangan sa mga tunay na proyekto sa kanilang komunidad?

Tatagal ang imbestigasyon. Tataas pa ang tensyon. Pero malinaw ang isang bagay: sa pagkakadakip kay Zaldy Co, nagiging mas matibay ang pag-asa ng publiko na kahit gaano katagal, may pananagutan ang bawat isa—lalo na ang mga taong pinagkatiwalaan ng kapangyarihan.

Ang mga susunod na linggo ay kritikal. At habang hinihintay ng bansa ang susunod na kabanata, nananatiling nakatutok ang mata ng publiko sa kasong maaaring maging isa sa pinakamalaking pagsubok sa kampanya kontra katiwalian ng kasalukuyang administrasyon.