Akala ko handa na ako. Akala ko kaya kong saluhin ang kahit anong mangyari basta maingat lang ako, basta tahimik, basta walang makakapansin. Pero may mga sandaling kahit gaano ka kabagal huminga, kahit gaano ka kabait, darating pa rin ang bagsak na hindi mo kayang pigilan.

Nang bumagsak si Mang Dario sa upuan, parang huminto ang mundo ko.

“Sir!” sigaw ko habang hinahawakan ang balikat niya. Mabigat ang katawan niya, parang biglang nawala ang lahat ng lakas na matagal niyang kinikimkim. Malamig ang balat niya. Hindi ‘yon normal.

“Ambulansya!” sigaw ko ulit, mas malakas na. “Tumawag kayo ng ambulansya!”

May mga upuang gumalaw. May kutsarang nahulog. May ilang customer na napatingin, may ilan na tumayo. Ang Casa Bel Monte na sanay sa ingay ay biglang napuno ng ibang klase ng katahimikan—yung katahimikang may kaba.

Lumapit si Kiko, hawak ang basang baso. “Lora, anong gagawin?”

“Tubig,” sabi ko, nanginginig ang boses pero pilit kong pinatatag. “Pero huwag mong ipainom. Basain mo lang ang noo niya.”

Nakita ko si Jomer na tumatakbo palabas. “Hahanapin ko si Doc Selwin!” sigaw niya.

Sa gilid ng paningin ko, nakita ko si Gino Alcaraz na papalapit. Hindi siya tumatakbo. Naglalakad siya, mabagal, hawak ang clipboard na parang mas mahalaga pa kaysa sa taong nakahandusay sa harap niya.

“Anong nangyayari dito?” tanong niya, malamig ang boses.

“Sir, nahimatay po ang customer,” sagot ko. “Kailangan po natin ng ambulansya.”

Bago pa siya makasagot, naramdaman ko ang presensya ni Siena sa likod ko. Ramdam ko ang mga mata niyang parang kutsilyo sa batok ko.

“Sir,” sabi ni Siena, kunwaring nag-aalala, “kanina pa po ‘yan dito. Baka kung ano na naman ang kinain.”

Parang may tumama sa dibdib ko. “Hindi po,” mabilis kong sagot. “Plain coffee lang po. Matagal na po siyang nanghihina.”

Tumingin si Gino kay Mang Dario. Tapos tumingin siya sa paligid. Sa mga customer. Sa mga staff. Sa CCTV sa sulok.

“May kumain ba siya ng hindi niya inorder?” tanong niya.

Hindi ako agad nakasagot. Kasi alam ko, sa tanong na ‘yon, hindi kalusugan ni Mang Dario ang iniisip niya. Hindi buhay. Inventaryo.

“Wala po,” sagot ko sa wakas. “Wala po.”

Narinig ko ang mahinang tawa ni Siena. Hindi siya malakas. Hindi siya halata. Pero narinig ko. At doon ko naramdaman ang takot na matagal ko nang kinikimkim—na kahit may bumagsak na tao sa harap namin, ang una pa ring titingnan ay kung sino ang pwedeng sisihin.

“Tumawag na kayo ng ambulansya,” sabi ni Gino sa wakas. “At ilayo niyo ang mga customer. Ayokong may eksena.”

Eksena. Parang palabas lang ang buhay ng isang matanda.

Lumuhod ako sa tabi ni Mang Dario. Hinawakan ko ang kamay niya. Bahagyang nanginginig. May mahinang hinga pa, salamat sa Diyos.

“Sir,” bulong ko. “Andito lang po ako.”

Dahan-dahan niyang iminulat ang mata niya. Malabo ang tingin. Parang hinahanap ako.

“Iha…” paos niyang sabi. “Ilaw…”

“Lora po,” mabilis kong sagot. “Lora po ang pangalan ko.”

“Lora,” ulit niya, parang kumakapit sa tunog. “Huwag mo akong iiwan.”

Parang may pumutok sa dibdib ko. “Hindi po,” sabi ko. “Hindi po kita iiwan.”

Dumating si Doc Selwin, hingal, hawak ang maliit na bag. “Anong nangyari?”

“Mababa po ang malay,” sagot ko. “Kanina pa po siyang nanghihina.”

Lumuhod si Doc Selwin at mabilis na sinuri si Mang Dario. “Mababa ang blood sugar,” sabi niya. “At mukhang dehydrated. Kailangan siyang dalhin sa ospital.”

“Ambulansya na,” sigaw ni Kiko mula sa counter. “Paparating na!”

Habang inaasikaso ni Doc Selwin ang matanda, naramdaman ko ang biglang bigat ng kamay sa braso ko. Si Gino.

“Lora,” sabi niya, mababa ang boses. “After nito, papasok ka sa opisina.”

Parang binuhusan ako ng malamig na tubig. “Sir, ngayon po ba—”

“After,” ulit niya. “May itatanong lang ako.”

Sa likod niya, si Siena nakatayo, nakatiklop ang braso. Ngumiti siya. Parang nanalo.

Nang dumating ang ambulansya, sumabay ako sa paghatid kay Mang Dario hanggang sa labas. Hindi ako sumakay. Hindi ako pinayagan. Pero hinawakan ko ang kamay niya hanggang sa huli.

“Sir,” bulong ko, “magpapagaling po kayo ha.”

Tumingin siya sa akin. May luha sa gilid ng mata. “Salamat,” sabi niya. “Kung makita mo si Adrian…”

Hindi niya natapos ang pangungusap. Isinara ng paramedic ang pinto.

Naiwan akong nakatayo sa sidewalk, nanginginig ang tuhod. Hindi ko alam kung sa takot, sa pagod, o sa galit.

Pagbalik ko sa loob, ramdam ko ang pagbabago. Mas tahimik ang restaurant. Mas mabigat ang hangin. Parang lahat may alam na hindi pa sinasabi.

Tinawag ako ni Gino sa opisina.

Pagsara ng pinto, parang lumiit ang mundo.

“Umupo ka,” sabi niya.

Umupo ako. Magkapatong ang kamay ko para hindi halatang nanginginig.

“Lora,” panimula niya, “may report ako.”

Tumingin ako sa clipboard. Parang baril na nakaturo sa akin.

“May discrepancy sa inventory nitong mga nakaraang araw,” sabi niya. “At base sa observation, ikaw ang madalas lumapit sa customer na ‘yon.”

“Sir,” sabi ko, maingat, “customer po siya. Araw-araw po siyang umuorder ng kape.”

“Hindi ‘yon ang tanong,” sagot niya. “May ibinigay ka ba sa kanya na hindi niya binayaran?”

Tumigil ang hininga ko. Ito na.

“Sir,” sabi ko, diretso, “wala po akong kinuha sa inventory.”

“Pero may staff meal,” singit ni Siena mula sa gilid. Nandun pala siya. “At nakita po kitang may inilapag sa mesa niya minsan.”

Napatingin ako sa kanya. Hindi ko na napigilan. “Sariling pera ko po ‘yon.”

“Totoo ba ‘yan?” tanong ni Gino.

“Opo,” sagot ko. “Sarili ko pong barya.”

Tahimik ang opisina sandali. Tapos bumuntong-hininga si Gino.

“Alam mo ba ang rules?” tanong niya.

“Opo.”

“Alam mo ba ang risk?”

“Opo.”

Tumango siya. “Then alam mo rin na pwede kitang tanggalin.”

Parang may humila sa sikmura ko. Naisip ko si Mama. Si Basty. Ang reseta. Ang colored paper.

“Opo,” mahina kong sagot.

Tumayo si Gino. Lumapit sa bintana. Tumingin sa labas.

“Hindi kita tatanggalin ngayon,” sabi niya sa wakas. “Pero final warning ito. Isa pang incident, tapos ka na.”

Tumango ako. “Salamat po.”

Paglabas ko ng opisina, nadaanan ko si Chef Nardo. Hindi siya nagsalita. Tumango lang siya, parang sinasabing, buhay ka pa.

Sa locker room, umupo ako saglit. Doon ko lang naramdaman ang panginginig ng buong katawan ko. Hindi ako umiyak. Wala akong oras.

Kinagabihan, tumawag si Aling Vangy.

“Lora,” sabi niya, “nasa ospital si Mang Dario. Stable na raw. Pero mag-isa siya.”

Kinabukasan, matapos ang shift, dumiretso ako sa ospital. Hindi ko alam kung bakit. Siguro dahil may mga pangakong hindi ko kayang bitawan.

Nakita ko siya sa ward. Mahina pero gising. Nang makita niya ako, napangiti siya.

“Ilaw,” sabi niya.

“Lora po,” sagot ko, ngumiti rin.

“Alam ko,” sabi niya. “Hindi ka nawala.”

Umupo ako sa tabi niya. “Sir, gusto niyo po bang tawagan natin ang anak niyo?”

Tumango siya. Dahan-dahan niyang iniabot ang notebook.

“Nandito,” sabi niya. “Kung mabasa pa.”

Binuksan ko ang notebook. May pangalan. May lumang address. May numero na halos hindi na mabasa.

Adrian Ledesma.

Sa sandaling iyon, hindi ko pa alam na ang pangalang iyon ang mag-uugnay sa akin sa isang kwento na mas malaki kaysa sa restaurant, mas mabigat kaysa sa trabaho ko, at mas delikado kaysa sa akala ko.

Akala ko simpleng pagtulong lang ang ginawa ko.

Hindi ko alam na may mga kabutihang kapag sinimulan mo, hindi ka na basta makakabalik sa tahimik mong buhay.