Matingkad ang sikat ng araw sa Manila South Harbor, ngunit tila may bagyo sa loob ng dibdib ni Nanay Carmen. Siya ay animnapu’t limang taong gulang, isang retiradong guro sa pampublikong paaralan. Ang kanyang mga kamay ay kulubot na sa tisa at pagsusulat sa pisara sa loob ng apatnapung taon. Ang kanyang likod ay medyo kuba na sa tagal ng pagtayo at pagtuturo. Sa kabila ng hirap, naging matagumpay siya sa kanyang misyon: ang mapagtapos ang kaisa-isa niyang anak na si Leo. Si Leo ay isa nang Architect ngayon, may asawa na maganda ngunit matapobreng si Stella, at may dalawang anak.

Noong nakaraang buwan, natanggap ni Nanay Carmen ang kanyang lump sum retirement pay. Dalawang Milyong Piso. Malaking halaga para sa isang simpleng guro. Ang plano sana niya ay ipaayos ang luma niyang bahay sa probinsya at magtayo ng maliit na sari-sari store. Ngunit lumapit si Leo at Stella. “Ma,” malambing na sabi ni Leo, “Matanda na kayo. Dapat nag-eenjoy na kayo. Ibigay niyo na sa amin ang pera, kami na ang bahala. Ibo-book namin kayo sa isang Asian Cruise. Kasama kami. Family bonding. Diba pangarap niyo makakita ng cherry blossoms sa Japan?”

Napaluha si Nanay Carmen sa tuwa. Akala niya, ito na ang ganti ng kanyang paghihirap. Ibinigay niya ang buong pera sa anak. “Sige, anak. Basta sama-sama tayo ha?” bilin niya. “Oo naman, Ma! Sagot ka namin!” sagot ni Stella na may kinang sa mga mata habang hawak ang cheke.

Dumating ang araw ng alis. Suot ni Nanay Carmen ang kanyang Sunday dress—isang kulay asul na bestida na may burda. Dala niya ang isang malaking maleta na puno ng jacket (dahil malamig daw sa barko) at mga pasalubong na biskwit. Masayang-masaya siya habang nasa van sila papuntang pier. Panay ang kwento niya sa mga apo. Pero napansin niyang tahimik si Leo at si Stella ay panay ang bulungan. “Baka stress lang sa biyahe,” isip ni Nanay.

Pagbaba nila sa daungan, natanaw ni Nanay Carmen ang dambuhalang barko. “The Royal Ocean Empress.” Napakaganda. Kumikinang ang puting pintura nito sa ilalim ng araw. “Diyan tayo sasakay? Parang panaginip,” bulong niya.

Naglakad sila papunta sa check-in counter. Mahaba ang pila. Nang malapit na sila, biglang huminto si Leo. Pinagpawisan ito nang malapot. Tumingin ito kay Stella. Tumango si Stella, na parang may sinenyas.

“Ma,” tawag ni Leo.

“O, anak? Pasok na ba tayo?” tanong ni Nanay, hawak ang kanyang maleta.

“Ma… may problema,” kamot-ulong sabi ni Leo. Hindi siya makatingin nang diretso sa mata ng ina. “Kasi… nung nag-book kami ni Stella… ano… nagka-system error.”

“Anong error?” kabadong tanong ni Nanay.

“Nakalimutan ka naming ibili ng ticket, Ma,” diretsahang sabi ni Stella, na walang bahid ng awa sa mukha. “Ang akala namin kasama na sa package ‘yung sa senior citizen, hindi pala. Fully booked na ang barko. Wala nang available na kwarto.”

Parang binuhusan ng yelo si Nanay Carmen. “Ano? Nakalimutan? Pero anak… dalawang milyon ang binigay ko. Sobra-sobra ‘yun para sa ating lahat. Paanong… paanong ako pa ang nawalan?”

“Eh Ma, nagmahal kasi ang rates! Kumuha kami ng magandang suite para sa mga bata, tapos kinulang na,” palusot ni Leo. “Hayaan mo na Ma, next time na lang. Sa susunod na taon, promise.”

“Next time?” nanginginig na boses ni Nanay. “Leo… nakabihis na ako. Nagpaalam ako sa mga kapitbahay. Naka-lock na ang bahay. Saan ako pupunta?”

Bumuntong-hininga si Stella, halatang naiirita. “Ma, huwag na kayong mag-drama dito. Nakakahiya sa ibang pasahero. Umuwi na lang muna kayo sa probinsya. Mag-bus kayo.”

Dumukot si Leo sa bulsa. Naglabas ng limang daang piso (P500).

“Ito Ma, pang-pamasahe at pang-meryenda. Sorry talaga. Babawi kami pag-uwi. Sige na, aalis na kami, baka maiwan pa kami ng barko.”

Bago pa makapagsalita si Nanay Carmen, tinalikuran na siya ng sarili niyang anak. Nakita niyang naglakad sina Leo, Stella, at ang mga apo papunta sa VIP Lane. Nakita niyang iniabot ni Stella ang mga passport. Nakita niyang tumatawa sila habang paakyat ng rampa.

Naiwan si Nanay Carmen na nakatayo sa gitna ng mainit at mausok na bangketa. Yakap ang kanyang maleta. Hawak ang limang daang piso. Ang mga luha niya ay nagsimulang pumatak, sunod-sunod, hanggang sa humagulgol siya.

“Anak… bakit mo ako ginanito? Ibinigay ko naman ang lahat…” iyak niya.

Ang mga porter at ibang pasahero ay nakatingin sa kanya nang may awa, pero walang magawa. Umupo si Nanay Carmen sa isang konkretong harang sa gilid. Wala siyang lakas para umuwi. Ang sakit ng loob niya ay parang pumatay sa kanya. Ang perang pinaghirapan niya ng 40 taon, winaldas ng anak para sa sariling luho, at siya pa ang iniwan.

Habang nakayuko si Nanay Carmen at umiiyak, biglang may narinig siyang malakas na busina.

BEEP! BEEP!

Isang convoy ng tatlong itim na luxury SUV ang huminto sa tapat mismo kung saan siya nakaupo. Naglabasan ang mga bodyguard na naka-barong. Natakot si Nanay, akala niya ay papaalisin siya dahil bawal tumambay.

Bumukas ang pinto ng gitnang sasakyan. Bumaba ang isang lalaking nasa edad 40, matikas, gwapo, at mukhang napakayaman. Siya si Mr. Ferdinand “Ferdy” Ayala. Siya ang may-ari ng “Royal Ocean Lines,” ang kumpanyang nagmamay-ari ng barkong sinasakyan nina Leo.

Naglalakad si Mr. Ayala papunta sa barko para sa inspeksyon nang mahagip ng mata niya ang matandang umiiyak sa gilid. Napatigil siya. Tinitigan niya ang mukha ng matanda. Pamilyar. Sobrang pamilyar.

Lumapit ang bilyonaryo. “Lola? Ayos lang po kayo?”

Nag-angat ng tingin si Nanay Carmen. Mugto ang mga mata. “Ayos lang ako, iho… nagpapahinga lang…”

Nanlaki ang mga mata ni Mr. Ayala. Napaluhod siya sa maruming semento.

“Ma’am Carmen?! Kayo po ba ‘yan?! Si Mrs. Carmen Santos ng San Isidro Elementary School?”

Nagulat si Nanay. “O-Oo… paano mo ako nakilala?”

Hinawakan ni Mr. Ayala ang kamay ng guro. “Ma’am! Ako po ito! Si Ferdy! Yung estudyante niyo sa Grade 4 na laging walang baon! Yung binibigyan niyo ng sandwich at gatas araw-araw para hindi himatayin sa gutom! Yung tinulungan niyong makakuha ng scholarship!”

Natigilan si Nanay Carmen. Tinitigan niya ang mukha ng lalaki. Naalala niya ang isang batang payat, uhugin, pero matalino. Si Ferdy. Ang batang ulila na laging binu-bully pero laging pinagtatanggol ni Nanay Carmen.

“Ferdy? Ikaw na ba ‘yan? Diyos ko! Ang asenso mo na!” napangiti si Nanay sa gitna ng luha.

“Dahil po sa inyo ‘to, Ma’am. Kayo ang nagturo sa akin na mangarap. Kayo ang nagsabi na hindi hadlang ang kahirapan. Ma’am, hinahanap ko po kayo noon pa para magpasalamat, pero nawalan ako ng contact.”

Napansin ni Ferdy ang maleta at ang luha sa mata ng guro. “Teka, Ma’am. Bakit kayo nandito? At bakit kayo umiiyak? Sasakay po ba kayo?”

Bumuhos ulit ang luha ni Nanay Carmen. Ikinuwento niya ang lahat. Ang retirement pay. Ang pangako ni Leo. Ang pag-iwan sa kanya sa ere. Ang 500 pesos.

Habang nakikinig si Ferdy, unti-unting nagbago ang mukha nito. Mula sa saya ng reunion, napalitan ito ng matinding galit. Kumuyom ang kanyang mga kamao. Ang babaeng nagligtas sa kanya sa gutom noon, ginaganyan ng sariling anak?

“Wala silang hiya,” bulong ni Ferdy.

Tumayo si Ferdy. Inalalayan niya si Nanay Carmen.

“Ma’am,” seryosong sabi ni Ferdy. “Huwag kayong mag-alala. Sasakay kayo sa barko. At hindi lang ‘yun. Tuturuan natin ng leksyon ang anak niyo.”

“Huwag na, Ferdy. Baka magalit si Leo. Uuwi na lang ako,” tanggi ni Nanay.

“Hindi, Ma’am. Ngayong araw, ako ang anak niyo. At bilang may-ari ng barkong ito, hindi ako papayag na apihin kayo sa teritoryo ko.”

Kinuha ni Ferdy ang kanyang radyo. Tinawagan ang Kapitan ng barko. “Captain, this is Mr. Ayala. Hold the departure. I am coming up with a VVIP guest. And I want you to locate the passengers named Leo and Stella Santos. Yes. Prepare the security.”

Sumakay si Nanay Carmen sa luxury car ni Ferdy at ipinasok sila hanggang sa rampa ng barko. Pag-akyat nila, nakahanay ang mga crew at opisyales, sumasaludo kay Ferdy at kay Nanay Carmen.

Samantala, sa loob ng barko…

Nasa Presidential Suite sina Leo at Stella. Tuwang-tuwa sila. Ang kwarto ay napakalaki, may jacuzzi, may balcony, at puno ng pagkain.

“Grabe, Hon! Sulit ang 2 Milyon ni Mama!” tawa ni Stella habang umiinom ng champagne. “Imagine, kung kasama natin ‘yun, edi sa economy room lang tayo? Masikip! At saka amoy matanda!”

“Oo nga,” sagot ni Leo, nakahiga sa malambot na kama. “Hayaan mo na. Sanay naman sa hirap ‘yun. Ang mahalaga, tayo ang mag-eenjoy. Deserve natin ‘to.”

TOK! TOK! TOK!

“Room Service siguro!” sabi ni Stella. Binuksan niya ang pinto.

Pero hindi waiter ang bumungad sa kanila.

Bumungad sa kanila ang dalawang malalaking Security Officer, ang Kapitan ng Barko, at si Mr. Ferdy Ayala. At sa tabi ni Ferdy… nakatayo si Nanay Carmen, maayos na ang itsura, at nakatingin sa kanila nang may halong lungkot at awa.

Namutla si Leo. Nabitawan ni Stella ang baso ng champagne.

“M-Mama?” utal na sabi ni Leo. “P-Paano… anong ginagawa mo dito?”

Pumasok si Ferdy sa kwarto. Ang aura niya ay nakakatakot.

“Kayo ba ang anak at manugang ni Mrs. Carmen Santos?” tanong ni Ferdy.

“O-Opo… Sino po kayo?” kabadong tanong ni Stella.

“Ako si Ferdinand Ayala. May-ari ng barkong ito. At dating estudyante ng Nanay niyo na itinapon niyo sa kalsada.”

Nanlaki ang mata ni Leo. “Sir… misunderstanding lang po… ano kasi…”

“Misunderstanding?” sigaw ni Ferdy. “Kinuha niyo ang retirement pay niya! Dalawang Milyon! At ginamit niyo para mag-book ng Presidential Suite para sa sarili niyo habang iniwan niyo siyang walang matuluyan?! Alam niyo ba kung anong klaseng tao ang Nanay niyo? Siya ang pinaka-dakilang guro na nakilala ko! At kayo… kayo ay mga walang utang na loob!”

“Ma! Sabihin mo sa kanya! Pumayag ka naman diba?!” baling ni Leo sa ina, nagmamakaawa.

Tinitigan ni Nanay Carmen ang anak. Sa unang pagkakataon, hindi siya nagpa-api.

“Leo,” malumanay pero madiing sabi ni Nanay. “Pumayag ako na ibigay ang pera para sa pamilya natin. Hindi para itapon niyo ako. Masakit, anak. Sobrang sakit. Pinalaki kita nang maayos. Nagdildil ako ng asin mapagtapos ka lang. Tapos ito ang igaganti mo?”

“Ma, sorry na! Hindi na mauulit!” iyak ni Stella, lumuluhod. Takot na takot na mapahiya.

“Tama. Hindi na mauulit,” sabi ni Ferdy. “Dahil ngayon din, bababa kayo ng barko.”

“Ano?!” sigaw ni Leo. “Nagbayad kami! 2 Milyon!”

“Ang 2 Milyon ay pera ni Mrs. Carmen,” sagot ni Ferdy. “Kaya ibabalik ko sa kanya ang pera. Ire-refund ko nang buo. Pero kayo? Blacklisted na kayo sa lahat ng shipping lines at resorts ko. Security! Escort them out! Now!”

“Huwag! Ma! Tulungan mo kami! Nakakahiya!” nagpupumiglas si Leo habang hinahawakan ng mga guard.

Tumingin si Leo sa ina, umaasang ipagtatanggol siya nito tulad ng dati. Pero tumalikod si Nanay Carmen.

“Matuto kayo, anak. Minsan, kailangan niyo ring maramdaman ang maiwanan para malaman niyo ang halaga ng kasama.”

Kinaladkad sina Leo at Stella palabas ng suite, palabas ng barko, sa harap ng maraming pasahero. Hiyang-hiya sila. Wala silang nagawa. Naiwan sila sa pier, bitbit ang kanilang mga bag, habang pinapanood ang barko na dahan-dahang umaalis.

Sa loob ng barko, inilipat ni Ferdy si Nanay Carmen sa Owner’s Suite—ang pinakamagandang kwarto sa barko na mas maganda pa sa Presidential Suite. May sariling butler, may view ng dagat, at lahat ay libre.

“Ma’am Carmen,” sabi ni Ferdy. “This is your retirement gift from me. Enjoyin niyo po ang Japan. Kasama niyo po ako at ang pamilya ko. Hindi kayo mag-iisa.”

Umiyak si Nanay Carmen sa tuwa. Naramdaman niya ang pagmamahal na hindi niya nakuha sa sariling anak, mula sa ibang tao na tinulungan niya noon.

Ang 2 Milyon na na-refund? Idineposito ni Nanay Carmen sa sarili niyang account. Pag-uwi niya galing bakasyon, ginamit niya ito para magpatayo ng isang Learning Center para sa mga batang mahihirap sa kanilang baryo.

Sina Leo at Stella? Nabaon sa utang dahil sa mga inutang nila para sa “pocket money” sana sa Japan. Nagkahiwalay sila ng landas dahil sa sumbatan. Si Leo, nagsisisi araw-araw, sinusubukang humingi ng tawad sa ina, pero natutunan na ni Nanay Carmen na magtira para sa sarili. Pinatawad niya ang anak, pero hindi na niya ibinigay ang natitirang yaman. “Magtrabaho ka, anak. Para malaman mo ang halaga ng pera at paghihirap,” sabi niya.

Napatunayan sa kwentong ito na ang karma ay totoo. Ang kabutihang itinanim mo sa ibang tao ay babalik sa’yo sa oras na kailangan mo, habang ang kasamaan sa magulang ay laging may kapalit na parusa.

Ang ina na iniwan sa pier ay naglayag papunta sa magandang buhay, habang ang anak na nag-iwan ay naiwan sa lupa ng pagsisisi.

---

Kayo mga ka-Sawi, anong gagawin niyo kung kayo si Nanay Carmen? Patutuluyin niyo pa ba ang anak niyo sa barko? O tama lang ang ginawa niyang leksyon? Mag-comment sa ibaba at i-share ang kwentong ito para magsilbing babala sa mga anak na walang utang na loob! 👇👇👇