Mabigat ang bawat hakbang ko habang pababa ng hagdan. Ako si Nanay Choleng, animnapu’t limang taong gulang, biyuda, at dating guro. Ang bahay na tinitirhan namin ngayon sa Quezon City ay ang bunga ng tatlong dekadang pagtuturo at pagsasakripisyo namin ng yumaong asawa ko. Dito lumaki ang kaisa-isa naming anak na si Vanessa. Si Vanessa ang aming prinsesa. Lahat ng luho, lahat ng gusto, ibinigay namin. Akala namin, sapat na ang pagmamahal para lumaki siyang mabuting tao. Pero nagkamali kami.

Nang mag-asawa si Vanessa, dinala niya sa bahay si Gary. Si Gary ay gwapo, oo, pero tamad. Wala itong permanenteng trabaho. Ang sabi niya, “diskarte” lang daw ang kailangan. Pero ang diskarteng alam niya ay ang umasa sa asawa at sa biyenan. Dahil mahal ko ang anak ko, tinanggap ko sila. “Sige, dito na kayo tumira para makatipid,” sabi ko noon. Iyon pala ang simula ng aking kalbaryo.

Sa loob ng dalawang taon, naging katulong ako sa sarili kong bahay. Si Gary ay tanghali na kung gumising. Paglabas ng kwarto, maghahanap agad ng kape at almusal. “Nay, asan ang sinangag? Bakit ang tabang ng itlog?” reklamo niya araw-araw. Si Vanessa naman, busy sa trabaho bilang call center agent, kaya pag-uwi, pagod at mainit ang ulo. Ako ang sumasalo ng lahat ng gawaing bahay—pagluluto, paglilinis, paglalaba. Ang pensyon ko ang ipinangbabayad sa kuryente at tubig dahil “gipit” daw sila. Tiniis ko ang lahat. Sabi ko, para sa anak ko.

Ngunit dumating ang araw na umapaw ang tubig sa baso. Isang Sabado ng umaga, habang naglalaba ako ng mga punda at kumot, inihagis ni Gary sa harap ko ang isang basket ng maruruming damit. Puno ito ng kanyang mga pantalon, t-shirt, at pati na ang kanyang mga underwear na may mantsa pa.

“Nay, isabay niyo na ‘yan. Wala na akong masuot,” utos ni Gary habang nagkakamot ng tiyan at may hawak na cellphone, naglalaro ng Mobile Legends.

Napahinto ako sa pagkuskos. Sumakit ang likod ko. “Gary,” mahinahon kong sabi. “Iho, baka naman pwedeng ikaw na ang maglaba ng mga personal mong gamit? Matanda na ako, sumasakit na ang mga kamay ko sa kusot. At saka, nakakahiya naman na pati brief mo, biyenan mo pa ang maglalaba.”

Biglang sumimangot si Gary. “Dami namang reklamo! Isasabay lang naman sa washing eh! Kung ayaw mo, edi wag!” Padabog niyang kinuha ang basket at umakyat sa taas.

Akala ko tapos na. Pero maya-maya, bumaba si Vanessa. Galit na galit. Gulo-gulo pa ang buhok.

“Ma! Ano na naman ba ang ininarte mo kay Gary?!” sigaw ni Vanessa.

“Anak, sinabi ko lang na—”

“Sinabihan mo daw siya na tamad?! Na palamunin?!” putol ni Vanessa. “Ma, pagod ‘yung tao sa paghahanap ng trabaho! (Kahit alam naming wala naman siyang hinahanap). Simpleng laba lang, ipagdadamot mo pa? Nasa pamamahay ka namin, Ma. Nakikisama ka lang sa amin. Ang liit na bagay, pinapalaki mo!”

Natigilan ako. “Nasa pamamahay niyo? Vanessa, bahay ko ‘to. Ako at ang Papa mo ang nagpatayo nito.”

“Noon ‘yun!” bulyaw ni Vanessa. “Pero ngayon, kami na ang nagpapatakbo nito! Kami ang may kinabukasan! Ikaw, pa-sunset ka na! Pabigat ka na lang dito!”

Lumapit si Vanessa sa akin, ang mukha niya ay puno ng poot na hindi ko akalaing makikita ko sa sarili kong dugo. Dinuro niya ako.

“Makinig ka, Ma. Pagod na ako sa mga drama mo. Binibigyan kita ng ULTIMATUM. Simula ngayon, gagawin mo ang lahat ng gusto ni Gary. Pagsisilbihan mo siya. Ipagluluto, ipaglalaba, at lilinisin mo ang kalat niya. Dahil siya ang asawa ko at siya ang hari ng buhay ko.”

“At kung hindi?” nanginginig kong tanong, tumutulo na ang luha.

“Kung hindi,” madiing sabi ni Vanessa, “LUMAYAS KA. Lumayas ka sa bahay na ‘to. Maghanap ka ng matitirhan mo. Sawang-sawa na ako sa pagiging pabigat mo. Matanda ka na, wala ka nang silbi kung hindi ka kikilos!”

Para akong sinaksak ng isang libong punyal. Ang anak na inuna ko bago ang sarili ko. Ang anak na ipinagbenta ko ang mga alahas ko noon para lang mapag-aral. Ngayon, pinapapili ako: maging alila ng asawa niyang batugan o maging palaboy sa kalsada.

Tinitigan ko si Vanessa. Hinahanap ko ang batang mabait na pinalaki ko. Wala na siya. Kinain na siya ng pagmamahal niya sa maling lalaki at ng kanyang sariling kasakiman.

“Sige,” mahina kong sagot. Pinahid ko ang luha ko. “Aalis ako.”

“Good!” sabi ni Vanessa. “Umalis ka ngayon din. Tignan natin kung saan ka pupulutin.”

Umakyat ako sa kwarto ko. Kinuha ko ang aking maleta. Nag-impake ako ng ilang damit. Kinuha ko ang litrato namin ng asawa ko. At higit sa lahat, binuksan ko ang aking maliit na steel safe sa loob ng aparador. Kinuha ko ang isang brown envelope.

Pagbaba ko, nakaupo sina Vanessa at Gary sa sofa, nanonood ng TV at nagtatawanan. Tiningnan nila ako na parang basurang inilalabas.

“O, aalis na ang donya,” pang-aasar ni Gary.

“Ingat sa daan, Ma. Balik ka kapag marunong ka nang makisama,” sabi ni Vanessa nang hindi man lang tumatayo.

Lumapit ako sa kanila. Inilapag ko ang susi ng bahay sa mesa.

“Vanessa,” sabi ko. Ang boses ko ay hindi na nanginginig. Buo na ito. “Aalis ako. Pero bago ako umalis, may iiwan ako sa inyo.”

“Ano? Pera?” tanong ni Gary, biglang naging interesado.

“Hindi,” sagot ko. “Katotohanan.”

Binuksan ko ang brown envelope. Inilabas ko ang isang dokumento.

“Alam mo ba kung ano ito, Vanessa?” tanong ko.

“Papeles? Ano, titulo ng lupa? Ibibigay mo na sa amin?” asadong tanong ni Vanessa.

“Titulo ng lupa, oo. Pero hindi ko ibibigay sa inyo. Ito ang Deed of Absolute Sale.”

Nanlaki ang mata ni Vanessa. “Ha? Anong sale?”

“Kahapon,” paliwanag ko, “habang nasa trabaho ka at tulog ang asawa mo, pumunta dito ang buyer. Matagal ko nang binebenta ang bahay na ito dahil nararamdaman ko na ang pagbabago ng ugali niyo. Gusto ko sanang ibigay sa inyo ang pinagbentahan, hati tayo, para makapagsimula kayo ng sarili niyong buhay at ako naman ay makapagpahinga sa probinsya.”

“Binenta mo ang bahay?!” sigaw ni Gary, napatayo.

“Oo. At bayad na sila ng cash. Nasa bank account ko na ang pera ngayon. Walong Milyong Piso.”

“Ma! Pera namin ‘yun!” sigaw ni Vanessa.

“Pera NIYO?” Tumawa ako nang mapakla. “Pera KO. Ako ang may-ari nito. Kayo? Nakikitira lang kayo. At dahil sa sinabi mo kanina… dahil sa ultimatum mo… nagbago ang isip ko.”

Tinitigan ko sila nang mariin.

“Ang akala ko, anak kita. Ang akala ko, pamilya tayo. Pero ginawa niyo akong katulong. At ngayon, pinalayas niyo ako. Pwes, hindi na kailangang maglayas. Dahil ang bahay na ito? Hindi na akin. At lalong hindi sa inyo. Sa bagong may-ari na ‘to.”

May kumatok sa pinto. Bumukas ito at pumasok ang isang lalaking naka-amerikana kasama ang dalawang pulis at ilang kargador. Si Mr. Tan, ang nakabili ng bahay.

“Good morning, Ma’am Choleng,” bati ni Mr. Tan. “Ready na po ba ang turnover?”

“Ready na po, Sir,” sagot ko. “Ako, naka-impake na. Sila…” tinuro ko sina Vanessa at Gary, “…kailangan na po silang paalisin.”

“Ma! Hindi pwede ‘to! Saan kami titira?!” histerikal na sigaw ni Vanessa. Lumapit siya at pilit na hinahawakan ang kamay ko. “Ma, nagbibiro lang ako kanina! Hindi totoo ‘yun! Mahal ka namin!”

“Mahal?” binalawi ko ang kamay ko. “Ang pagmamahal, hindi nananakot. Ang pagmamahal, hindi nambabastos. Noong inutusan mo akong labhan ang brief ng asawa mo, pagmamahal ba ‘yun? Noong sinabi mong lumayas ako, pagmamahal ba ‘yun?”

“Ma, sorry na! Gary, mag-sorry ka!” utos ni Vanessa sa asawa.

“Nay, sorry po! Joke lang ‘yun!” sabi ni Gary, namumutla.

“Tapos na ang palabas,” sabi ko. Humarap ako kay Mr. Tan. “Sir, kayo na po ang bahala sa mga squatters na ito.”

“Okay, boys,” utos ni Mr. Tan sa mga kargador at pulis. “Ilabas ang mga gamit nila. Now.”

Nagkagulo. Kinuha ng mga kargador ang TV, ang sofa, ang mga damit nina Vanessa at Gary at inilabas sa gate. Nagwala si Vanessa, pero pinigilan siya ng mga pulis.

“Ma! Nanay kita! Hindi mo ako matitiis!” sigaw ni Vanessa habang kinakaladkad palabas.

Lumapit ako sa kanya sa huling pagkakataon.

“Oo, anak kita. At dahil anak kita, tuturuan kita ng leksyon. Ang leksyon na hindi mo natutunan noong bata ka pa: Ang respeto at utang na loob. Matatanda na kayo. Malalakas pa kayo. Magtrabaho kayo. Huwag kayong umasa sa matandang ‘walang silbi’ at ‘pabigat’.”

“Good luck sa buhay niyo.”

Sumakay ako sa taxi na naghihintay sa akin. Iniwan ko silang nakatayo sa kalsada, kasama ang kanilang mga gamit na nakatambak sa bangketa. Umiiyak si Vanessa, nagsisisigaw si Gary. Pinagtitinginan sila ng mga kapitbahay.

Pumunta ako sa probinsya. Bumili ako ng maliit na farm at rest house. Doon, payapa ako. May mga tagapag-alaga ako na binabayaran ko at nirerespeto ako. Hindi ko kailangan maglaba ng brief ng iba.

Nabalitaan ko na lang na naghiwalay sina Vanessa at Gary makalipas ang ilang buwan. Nabaon sila sa hirap. Si Gary, bumalik sa pamilya niya. Si Vanessa, nangungupahan sa isang maliit na kwarto at namamasukan ng extra shifts para mabuhay. Minsan, tumatawag siya, humihingi ng tawad at pera.

Pinatawad ko na siya sa puso ko. Pero ang pera? At ang tiwala? Hindi na. Hayaan muna siyang matuto. Dahil minsan, ang pinakamagandang regalo ng isang ina sa kanyang anak ay ang hayaan itong tumayo sa sarili niyang paa at harapin ang bunga ng kanyang mga desisyon.

Ang ultimatum na ibinigay niya sa akin ang naging susi ng aking kalayaan.

Kayo mga ka-Sawi, kung kayo si Nanay Choleng, matitiis niyo ba ang anak niyo? Ibibigay niyo ba ang pera o tama lang ang ginawa niyang leksyon? Mag-comment sa ibaba at i-share ang kwentong ito para magsilbing babala sa mga anak na nakakalimot! 👇👇👇