Sa loob lamang ng ilang araw, tatlong magkakaugnay ngunit magkakahiwalay na kontrobersiya ang sabay-sabay na yumanig sa mundo ng pulitika at imbestigasyon sa Pilipinas. Mula sa biglaang pag-usbong ng mga tanong tungkol sa identidad ng isang kilalang alkalde, hanggang sa masinsinang operasyon ng NBI sa gitna ng isang malawakang korapsyon scandal, at sa huli, ang pagguho ng kredibilidad ng isang komisyong nilikha upang sugpuin ang katiwalian—tila walang bahaging hindi tinatamaan ng alingasngas.

At sa sentro ng lahat ng ito ay ang iisang malaking tanong: Gaano kalalim ba talaga ang ugat ng mga problemang ito?

Pagkibot ng Isang Luma ngunit Delikadong Issue: Sino Ba Talaga si Mayor Samuel Co?

Sa Pagadian City, si Mayor Samuel Co ay hindi lamang isang opisyal ng gobyerno—isa siyang institusyon. Sa loob ng maraming taon, umiikot ang kanyang pangalan sa negosyo, pulitika, at lokal na impluwensya. Ngunit habang malinaw sa publiko ang kanyang kapangyarihan, hindi ganoon kasigurado ang ilan tungkol sa pinagmulan nito.

Sa isang investigative report ng Billyonaro News Channel, muling lumutang ang matagal nang kuwestiyon tungkol sa kanyang identidad. Ang sentro ng kontrobersiya: ang kanyang birth certificate.

Ayon sa dokumentong nasa kanilang kamay, ipinanganak umano si Mayor Co noong Marso 10, 1966 sa isang lugar na tinawag na “Klinica Santo Niño” sa Pagadian. Ngunit nang puntahan ng investigative team ang mismong barangay, wala ni isang residente ang makapagpatunay na umiral kailanman ang nasabing klinika. Para itong lugar na nasa dokumento lamang, ngunit hindi sa totoong mundo.

Mas lalo pang lumalim ang pagdududa nang suriin ang records ng kanyang mga magulang. Wala silang makita—walang birth certificate, walang marriage certificate, at walang death certificate—kahit na naroon ang puntod ng mga ito sa isang Chinese cemetery. Isang pambihirang sitwasyon na nagdulot ng lalong maraming tanong kaysa sagot.

Ngunit ang tunay na “pasabog” ay nasa birth records ng mga nakatatandang kapatid ni Mayor Co. Sa dokumento ni Alexander Co, malinaw na nakasulat na parehong Chinese ang kanilang mga magulang at ipinanganak ang mga ito sa China. Sa isa pang dokumento mula kay Wilson Co, tila binura ang nationality na “Chinese” at pinalitan ng “Filipino.” Pati ang lugar ng kapanganakan ng ina ay nag-iba mula sa isang siyudad sa China tungo sa ibang pangalan—isang halatang pagbabago sa opisyal na rekord.

Ayon kay Mayor Co, wala siyang dapat ikabahala. Aniya, Filipino umano ang kanyang mga magulang bago pa man siya isinilang. Ngunit sa dami ng butas at inconsistencies, hindi maiwasang umigting ang panawagan para sa isang mas malalim at mas transparent na imbestigasyon.

Hindi rin nalilimutan ng publiko na dati na siyang nasangkot sa Aman Futures scam—ang itinuturing na pinakamalaking pyramid scam sa bansa—isang bagay na nagpapalala pa sa kawalan ng tiwala sa anumang paliwanag mula sa kanyang kampo.

Sa dulo, nananatiling bukas ang tanong: clerical error lang ba ang mga pagkakaibang ito, o sadyang pagbuo sa isang bagong identidad upang pumasok sa mundo ng negosyo at pulitika?

Malawakang Operasyon: NBI Raid sa Condo ni Zaldy Co

Kasabay ng pag-init muli ng issue kay Mayor Co, umarangkada naman ang isang espesyal na operasyon ng National Bureau of Investigation sa condo unit ni dating kongresista Zaldy Co, na iniimbestigahan dahil sa umano’y flood control scam.

Hindi ito pangkaraniwang operasyon—gumamit ang NBI ng isang “inspection order,” isang legal na instrumento na hindi kasing-lakas ng search warrant ngunit sapat para makapagsuri ng mga dokumento sa isang lugar. Karaniwang ginagamit ito ng Philippine Competition Commission, hindi ng NBI, kaya’t naging mas kapansin-pansin ang pangyayaring ito.

Ayon kay NBI Director Lito Magno, dalawang araw nang iniinspeksiyon ang condo unit. May nakuha silang mga dokumento na ngayon ay masusing ino-otopsiya, pinoproseso, at sinisiyasat. Dahil inspection order lang ang gamit, hindi nila maaaring kunin ang orihinal na kopya. Kailangang i-scan at i-photocopy ang lahat, sa harap ng mga abogado ni Zaldy Co.

Samantala, may agam-agam na nakansela na umano ang Philippine passport ni Co—isang indikasyon na maaaring itinuturing na siyang “undocumented alien” sa bansang kanyang kinaroroonan. Kapag nahuli, maaari siyang i-deport. Ngunit lumutang din ang balitang may hawak siyang Portuguese passport—isang bagay na ngayon ay iniimbestigahan din ng NBI.

Habang nagpapatuloy ang operasyon, malinaw ang mensahe: kahit nasa labas ng bansa si Co, patuloy ang paghabol ng batas. At bawat papeles na makikita ay maaaring sumiksik sa kanyang kinabukasan at maging sandata laban sa kanya sa korte.

Pagkasira ng Isang Institusyong Nilikha para Labanan ang Korapsyon: “The ICI Is Dead”

Kung may dapat sana’y pumalit sa kawalan ng tiwala ng publiko sa mga politiko, ito ay ang ICI—o Infrastructure Commission for Integrity—na binuo para imbestigahan ang malalaking anomalyang nag-uugat sa proyekto ng imprastraktura. Ngunit tila mismong sandatang laban sa katiwalian ang ngayon ay unti-unti na ring bumabagsak.

Sa isang matapang at diretsong pahayag, sinabi ni Congressman Iggy Erice na “The ICI is dead.” Ang dahilan: ang pagresign ni dating DPWH Secretary Babes Singson, isa sa pinakarespetadong personalidad sa larangan ng imprastraktura.

Ayon kay Erice, sa likod ng opisyal na dahilan—edad, stress, at pagod—mas malalim ang pinanggagalingan ng desisyon ni Singson. May mga text messages umano ito na nagpapakita ng matinding disappointment, kawalan ng suporta mula sa Malacañang, at pangambang ginagamit lamang ang komisyon para pagandahin ang imahe ng gobyerno sa halip na tunay na sugpuin ang katiwalian.

Sinisi rin ni Erice ang kawalan ng kapangyarihang magpakulong ng sinumang hindi susunod o magsisinungaling sa pagdinig—isang kapangyarihang kritikal para maging epektibo ang komisyon. Ngunit kahit naipasa na raw ito sa committee level, tila walang gana o suporta mula sa liderato ng Kamara upang isulong ito.

Sa huli, inilarawan ni Erice ang ICI bilang “washing machine”—isang mekanismong nakalaan para hugasan ang dumi ng ibang opisyal, hindi para tuklasin ang buong katotohanan.

Sa pag-alis ni Singson, hindi lamang kredibilidad ang nawala, kundi pati ang pag-asa ng publiko na may magbabago sa sistema.

Isang Bansang Nahaharap sa Tatlong Salamin

Ang isyu sa birth records ni Mayor Co ay sumasalamin sa problema ng identidad at integridad sa pulitika.
Ang raid sa condo ni Zaldy Co ay salamin ng lalim ng korapsyong matagal nang bumabalot sa bansa.
At ang pagbagsak ng ICI ay salamin ng kahinaan ng mga institusyong dapat sana’y tagapagtanggol ng katotohanan.

Sa tatlong pangyayaring ito, iisa ang mensahe: hindi tumitigil ang mga tanong, hindi natatapos ang imbestigasyon, at hindi nagkukulang ang mga balitang nagbubunyag ng mga puwang sa sistemang matagal nang tinatahak ng bansa.

Kung saan hahantong ang mga kasong ito—sa paglilinaw ba ng katotohanan o sa panibagong pagkalito—iyan ang susunod na kabanatang aabangan ng sambayanan.