Mahigpit na usapin ngayon sa bansa ang biglaang pag-init ng kaso laban kay dating Congressman Zaldy Co. Mula sa matagal na tanong kung nasaan siya, umabot na ang sitwasyon sa punto na mismong Interpol ay hinihiling nang makialam. Ayon sa National Bureau of Investigation (NBI), nag-request na ang pamahalaan ng Pilipinas ng Red Notice—a global alert na nagpapaalam sa lahat ng miyembrong bansa ng Interpol na hanapin at arestuhin ang isang indibidwal. Sa sandaling mailabas ang notice, awtomatikong magiging bukas ang pintuan para maaresto si Co saan mang sulok ng mundo siya matagpuan.

Ang mabilis na pag-usad ng kaso ay nag-ugat sa kontrobersyal na flood control project sa Oriental Mindoro, kung saan umano’y sangkot si Co sa malawakang katiwalian. Nitong mga nakaraang buwan, pahirapan na ang paghahanap sa kanya matapos siyang hindi na bumalik sa bansa mula sa kanyang medical check-up abroad noong Hulyo. Habang papalalim ang imbestigasyon at papatindi ang pressure, lalo namang lumilinaw na hindi ito simpleng kawalan ng oras para umuwi.

Sa isang operasyon na isinagawa kamakailan, muling sinalakay ng NBI ang condo unit ni Co sa Bonifacio Global City. Sa bisa ng search warrant mula sa Korte Suprema, binuksan ng mga operatiba ang mga vault at pinaghahalughog ang mga dokumentong posibleng may kinalaman sa kaso. Ayon sa NBI, nakakuha sila ng mahahalagang papeles na maituturing na bigating ebidensiya. Ngunit sa ngayon, hindi pa nila ito isinasapubliko upang hindi maapektuhan ang isinasagawang imbestigasyon.

Kasabay nito, kinumpirma ng NBI na hindi na lamang “wanted” sa Pilipinas si Co—isa na rin siyang undocumented alien. Ibig sabihin, kapag nahuli man siya sa ibang bansa, wala siyang legal na dokumentong magpapahintulot na manatili doon. Kinansela na ng Department of Foreign Affairs (DFA) ang kanyang pasaporte matapos utusan ng Sandiganbayan Fifth Division, na nagdeklara rin na isa na siyang opisyal na pugante.

Ayon sa Sandiganbayan, hindi maaaring tawaging “medical reason” ang hindi niya pag-uwi dahil malinaw ang utos sa kanya na bumalik sa Pilipinas matapos bawiin ang kanyang travel clearance. Sa halip na sumunod, nagbitiw pa siya sa kanyang posisyon bilang kinatawan ng Ako Bikol Partylist. Hindi rin daw siya tumugon sa mga subpoena ng korte at wala ring inihain na kontra-salaysay. Mas lalong uminit ang usapin nang mapag-alaman na sinabi ng kampo ni Co na babalik lang umano siya kung masisiguro ang kanyang kaligtasan o kung bibigyan siya ng house arrest o bail—isang hiling na ikinunsiderang malinaw na pag-iwas sa hustisya.

Dahil dito, iginiit ng korte na habang wala pa siya sa kustodiya ng batas, wala siyang karapatang humiling ng anumang special treatment o proteksyon. Hindi rin siya maaaring maghain ng mga mosyon para pababain o ipabura ang kaso sa pamamagitan ng kanyang abogado.

Samantala, nananatiling palaisipan ang tunay na kinaroroonan ni Co. Ayon sa Department of the Interior and Local Government (DILG), posibleng nasa Portugal siya. Dahil dito, inutusan ni Pangulong Ferdinand Marcos Jr. ang DFA at Philippine National Police (PNP) na makipag-ugnayan sa mga embahada at international agencies upang mapabilis ang pagtunton sa dati niyang kasamahan sa Kongreso.

Habang umiikot ang atensyon sa paghahanap kay Co, may isa pang mahalagang usapin na sumulpot—ang transparency sa Bicam o Bicameral Conference Committee deliberations para sa pambansang badyet. Sa isang press conference, sinabi ng mga kinatawan ng Kongreso na malinaw ang posisyon ng House of Representatives laban sa live streaming ng Bicam deliberations. Ngunit ayon sa ilan, posibleng may mga teknikal o procedural issues na dapat munang plantsahin bago ito maisakatuparan. Paliwanag ng ilang kongresista, kailangan munang magkasundo ang dalawang kapulungan ng batasan—ang Senado at ang Kamara—dahil co-equal bodies ang mga ito at hindi maaaring unilateral na magdesisyon ang isa.

Bukod sa live streaming, iginiit ng mga civil society groups na dapat ding isapubliko ang listahan ng proponents ng bawat proyekto, pati ang total allocation ng bawat kongresista. Bukas ang ilang mambabatas sa ganitong panukala, ngunit saan mang dulo tumingin, hindi pa rin ito magiging ganap hangga’t walang pormal na kasunduan ang dalawang kapulungan.

Ang lahat ng ito—ang pagkawala ni Co, ang usapin ng pananagutan, ang hinihinging transparency sa badyet, at ang takot na gamitin ng ilang opisyal ang mga biyahe abroad para makatakas—ay nagbubukas ng mas malalim na tanong: gaano ba talaga kahanda ang sistema para tuparin ang pangakong tapat, malinaw, at patas na pamahalaan?

Habang papalapit ang Pasko, nasabi ng isa sa mga kongresistang dumalo sa press conference ang isang simpleng paalala: sa kabila ng pulitika, imbestigasyon, at kontrobersiya, huwag sana raw makalimutan ng taumbayan ang kahalagahan ng panahon ng Kapaskuhan. Ngunit para sa marami, mahirap magdiwang habang may malaking tanong na nakabitin—paanong magkakaroon ng kapanatagan kung ang batas na dapat nagbibigay ng proteksyon ay tila isang larong inuugoy-ugoy ng pulitika at impluwensya?

Sa mga darating na araw, inaasahang lalong iinit ang sitwasyon. Kapag tuluyan nang nailabas ang Red Notice, magiging mas malawak at mas mabilis ang galaw ng awtoridad para maaresto si Co. At kapag nalatag na ang lahat ng ebidensiya, doon lamang malalaman kung hanggang saan aabot ang kasong ito—at kung may tunay na paniningil na magaganap.

Sa ngayon, malinaw lang ang isa: ang pagtakbo ay hindi kasing-bilis ng katarungan. Darating at darating ito, kahit gaano katagal.