“May mga sugat ang kahirapan na hindi agad naghihilom, ngunit may mga pangarap na mas matigas kaysa anumang pangungutya.”

Ako si Ayo, at kung may isang bagay na natutunan ko sa buhay, iyon ay ang katotohanang hindi lahat ng laban ay ipinapanalo ng lakas ng katawan. Minsan, paninindigan at pag-asa lang ang sandata mo, kahit paulit-ulit kang tinutulak pababa ng mundo.

Lumaki kami sa isang liblib na baryo sa gilid ng bayan, sa isang bahay na payat, luma, at yari sa pinagtagpi-tagping kahoy at yero. Kapag umuulan, kailangan naming ilipat ang mga palanggana sa bawat sulok para saluhin ang tumutulong tubig. Doon ako namulat sa hirap, kasama ang kapatid kong si Sanya at ang bunso naming si Ian. Bata pa lang kami pero maaga kaming tinuruan ng buhay na huwag umasa sa awa.

Tuwing madaling-araw, naririnig ko ang tunog ng poso habang naglalaba si nanay. Si Aling Luzbiminda, payat pero matibay ang loob. Kahit nanginginig na ang kamay sa lamig ng tubig, tuloy lang siya. Sa kabilang dulo ng bahay, naghahanda si tatay, bitbit ang lumang kahon ng gamit pangkarpintero. Uuwi siyang basang-basa ng pawis at alikabok, pero lagi pa ring may ngiti kapag kaming tatlo ang kaharap.

Kumakain kami ng lugaw na halos tubig na lang, pero puno ng tawa ang hapag. Doon unang nagsimulang mangarap si Sanya na maging guro, habang si Ian naman ay gumuguhit ng malalaking bahay sa likod ng karton. Ako ang panganay, at kahit bata pa, ramdam ko na ang bigat ng responsibilidad. Alam kong ako ang sasalo kapag may bumigay.

Sa labas ng bahay namin, hindi pareho ang mundo. Tuwing papasok kami sa eskwela, rinig namin ang mga bulungan. Isang kahig isang tuka raw kami. Wala raw kaming mararating. Anak lang daw kami ng labandera at karpintero. Masakit. Pero tinuruan kami ni nanay na manahimik, dahil minsan ang katahimikan ang pinakamatibay na sagot.

Hanggang isang araw, nagsimulang magbago ang lahat. Mas dumalas ang pagod ni nanay. Kahit nanginginig sa lamig ng ulan, tuloy pa rin siya sa paglalaba. Nakikita kong unti-unting nauupos ang kanyang lakas. Isang hapon, nadatnan namin siyang nakaupo, namumutla at halos hindi makahinga. Kinabukasan, bumagsak siya sa tabi ng poso. Doon ko unang naramdaman ang takot na hindi ko kayang ipaliwanag.

Wala kaming pera. Wala kaming ipon. Ang dala lang namin ay pag-asang baka umabot pa. Ngunit sinabi ng doktor na malubha ang kalagayan niya. At ilang linggo lang ang lumipas, kinuha siya ng buhay. Sa sandaling iyon, parang nawalan ng kulay ang mundo. Hindi ako makaiyak. Para akong napako sa sahig habang gumuho ang lahat ng pangarap namin.

Sa lamay, narinig ko ang mga bulong. Mga salitang mas masakit pa sa pagod. Na parang kasalanan pa namin ang pagkawala ni nanay. Ngunit pinili kong tumahimik. Hawak ko ang pangakong hindi ko pababayaan ang mga kapatid ko.

Hindi pa roon nagtapos ang unos. Ilang taon lang ang lumipas, si tatay naman ang bumigay. Sa sobrang trabaho at kakulangan sa pahinga, unti-unti siyang nanghina. Hanggang isang dapit-hapon, tinawag niya kaming tatlo. Humingi siya ng paumanhin, at hiniling na huwag kaming susuko. Sa huling hininga niya, doon tuluyang nabasag ang puso ko.

Nawala ang mga magulang namin. Naiwan kaming tatlo, walang bahay, walang pera, at may mabigat na responsibilidad. Ibinenta namin ang lupang kinatitirikan ng bahay para mabayaran ang utang. Sa huling gabi roon, tiningnan ko ang bawat sulok. Alam kong iyon ang huling pagkakataon.

Lumipat kami sa mas maliit na bahay sa kabilang baryo. Mas masikip, mas tahimik, pero dala pa rin namin ang pangarap. Tumigil ako sa pag-aaral at nagtrabaho bilang construction helper. Araw-araw, buhat, pawis, at sugat ang kasama ko. Ngunit bawat patak ng pawis ay alay ko kina Sanya at Ian.

Si Sanya ay nagpatuloy sa pag-aaral kahit naglalakad lang papasok. Sa gabi, nagtitinda siya ng kakanin. Si Ian naman ay natuklasan ang talento sa sining. Kahit kulang kami sa lahat, hindi kami kinulang sa pangarap.

May mga tumulong, may mga naniwala. Unti-unti, natuto ako sa construction. Blueprint, sukat, plano. Hanggang sa dumating ang panahong hindi na lang ako helper. Unti-unti akong umangat.

Labinlimang taon ang lumipas. Ngayon, ako ang may-ari ng isang kumpanya ng konstruksyon. Si Sanya ay guro na, nagtuturo sa libo-libong kabataan. Si Ian ay digital artist na kilala sa labas ng bansa. Ngunit sa kabila ng lahat, hindi namin kinalimutan ang pinanggalingan.

Bumalik kami sa baryo, hindi para magyabang, kundi para magbigay. Nagpatayo kami ng learning center. Nagbigay ng scholarship. Nang makita ko ang mga batang nangangarap, nakita ko ang sarili ko noon.

At doon ko napagtanto, hindi nasusukat ang tagumpay sa yaman, kundi sa kung paano mo binago ang kwento ng iba. Ang hirap ay hindi sumpa. Isa lang itong simula. At kung may iiwan mang aral ang buhay ko, iyon ay ito: kahit ilang beses kang ibagsak ng mundo, may karapatan kang bumangon, at may kakayahan kang magliwanag.